Denk opnieuw mee met de Staatscommissie rechtsstaat
Reactie
| Naam | Publicatie IJspeerd4 is op persoonlijke titel (Mr. F.J. IJspeerd) |
|---|---|
| Plaats | Gouda |
| Datum | 21 april 2024 |
Vraag1
Hoe kan beleid en wetgeving minder ingewikkeld worden?Voor veel burgers is de overheid onbegrijpelijk geworden. Er zijn veel verschillende overheidsorganisaties en daarnaast zijn ook aan private organisaties bepaalde publieke taken uitbesteed of opgedragen. Dat leidt tot ingewikkelde, verkokerde wetgeving en beleid en vervolgens weer tot versplinterde dienstverlening (met eigen al dan niet digitale loketten). Als beleid en wetgeving zo ingewikkeld is dat burgers door de bomen het bos niet meer zien, is dat een rechtsstatelijk probleem. Burgers weten de overheid dan niet goed te vinden en worden daardoor niet voldoende beschermd door en tegen de overheid. Deze ingewikkeldheid geldt in het bijzonder op het gebied van sociale zekerheid, fiscaliteit en het sociaal domein. De roep om het fiscale stelsel te vereenvoudigen, de toeslagen af te schaffen of de wetgeving in het sociaal domein te herzien is logisch, maar te gemakkelijk. Daarover zijn ook al verschillende rapporten verschenen en er lopen allerlei initiatieven waar met goede wil aan wordt gewerkt door betrokkenen, maar die hebben nog niet tot de gewenste vereenvoudiging geleid. Welke maatregelen zijn volgens u nodig om beleid en wetgeving structureel minder ingewikkeld te maken?
Naar mijn mening is er nog geen uniform wetenschappelijk denkkader van waaruit alle beleid en regelgeving vorm gegeven zou moeten worden. Een goed denkkader is volgens mij een benadering vanuit (sociale) systemen en het EVRM. In het bijgevoegde document IJspeerd4 heb ik uitgewerkt hoe voor complexere sociale systemen via een collectieve maatwerkplaatsbenadering en een nieuw EVRM-ESH-beginsel dat beschikbare budgetten dusdanig over uitkeringsgerechtigden dienen te worden verdeeld opdat er geen “individual and excessive burden” ontstaat voor de meest kwetsbare personen, het begin kan worden maakt met probleem voor probleem op te lossen.
Vraag2
Welke wetgeving moet als eerste worden vereenvoudigd?Bij de vorige vraag is toegelicht dat het stelsel van beleid en wetgeving de afgelopen jaren heel ingewikkeld is geworden. Dit geldt in het bijzonder voor wetgeving op het gebied van sociale zekerheid (bijvoorbeeld het aanvragen en gebruik maken van toeslagen en uitkeringen), fiscaliteit (ingewikkelde belastingregels en daarbij horende uitzonderingen) en het sociaal domein (het gebruik maken van sociale voorzieningen bijvoorbeeld op grond van de Wet maatschappelijke ondersteuning). Het is nodig om wetgeving te vereenvoudigen. Aan welke wetgeving moet hierbij prioriteit worden gegeven?
De hoogste prioriteit zou moeten liggen bij wetgeving die de meest kwetsbare personen in de samenleving raakt. In het bijgevoegde document IJspeerd4 heb ik uitgewerkt hoe dat kan voor de mensen met structurele en/of progressieve beperkingen.
Vraag3
Hoe kan bij maatwerk willekeur worden voorkomen?Aan een belangrijk deel van de ambtenaren die veel contact met burgers hebben, worden twee botsende eisen gesteld. Aan de ene kant is de eis dat het niet uitmaakt welke ambtenaar een burger treft. Elke ambtenaar moet een burger gelijk behandelen. Aan de andere kant is het belangrijk dat een ambtenaar rekening houdt met de specifieke situatie van de burger. Dit noemen we maatwerk. Als een ambtenaar maatwerk levert, kan het ertoe leiden dat hij de ene burger anders behandelt dan een ander. Dus niet gelijk. Kortom, maatwerk en gelijk behandelen, levert voor de ambtenaar spanning op. Hoe moeten ambtenaren met deze spanning omgaan? Wat mag een burger daarin van een ambtenaar verwachten en wat niet?
In het bijgevoegde document IJspeerd4 heb ik uitgewerkt hoe via het concept van de collectieve maatwerkplaatsbenadering er ook echt daadwerkelijk maatwerk kan worden geleverd.
Vraag4
Hoe kan het contact tussen burger en overheid worden verbeterd?Een toegankelijke, begripvolle overheid en duidelijke overheidscommunicatie zijn belangrijke voorwaarden om burgers mee te kunnen laten doen met de rechtsstaat. Deze voorwaarden staan echter onder druk. Een aanzienlijk deel van de inwoners van Nederland begrijpt de communicatie vanuit de overheid niet. Burgers weten daardoor niet of de overheid iets van ze verwacht, en als dat het geval is, wat ze dan precies moeten doen. Daarnaast voelen deze burgers zich in het contact met de overheid vaak niet echt gehoord en ervaren zij veel wantrouwen. Met welke concrete maatregelen kan het contact tussen de overheid en de burger worden verbeterd?
Een luisterend en begripvol oor van de overheid voor een burger met een probleem, lijkt mij het begin. Dat vraagt om inlevingsvermogen van de ambtenaren van de overheid. Vaak is persoonlijke communicatie in een telefoongesprek of in de spreekkamer een betere manier dan schriftelijke of digitale communicatie.
Vraag5
Hoe kan doorprocederen door overheidsorganisaties worden verminderd?Bij bezwaar- en beroepszaken tussen burger en overheid komt het regelmatig voor dat de overheid onnodig doorprocedeert, soms tot de hoogste rechter. Burgers ervaren dit als een enorme last. Dit is een gebrek in de rechtsbescherming die de overheid dient te bieden. Met welke concrete maatregelen kan doorprocederen door de overheid worden verminderd?
Het "doorprocederen door overheidsorganisaties" kan worden voorkomen door:
1. zie mijn aanbeveling zeven uit IJspeerd2;
2. de oplossing die bij Groningen is toegepast. Zie de blog "De terugkeer van de burger in de rechtsstaat" van 26 oktober 2023 van Marc Hertogh;
3. indien van toepassing, zou de overheid in de primaire besluitvorming of desnoods in bezwaar, het concept van de (collectieve) maatwerkplaats kunnen toepassen. Hetzelfde geldt voor de rechtspraak: de rechter kan het bestuursorgaan en de belanghebbende "dwingen" om de bij hem voorliggende zaak aan een (collectieve) maatwerkplaats voor te leggen. Zie mijn uitwerking in IJspeerd4.
Vraag6
Hoe kunnen te grote beloften van de politiek en overheid worden voorkomen?Naar aanleiding van incidenten of een crisis bestaat bij de politiek en de overheid al snel de neiging om meer te beloven dan waar gemaakt kan worden of om maatregelen voor te stellen die niet mogelijk zijn onder het geldende recht. Denk bijvoorbeeld aan de zeer traag verlopende hersteloperatie toeslagen. Hierdoor ontstaat een tegenstelling tussen wat de overheid zegt en wat de overheid doet. Dit leidt uiteindelijk bij burgers tot een lager vertrouwen in de overheid. De rechtsstaat kan alleen goed werken als er sprake is van een goed samenspel tussen burgers en overheid. Als burgers geen vertrouwen meer hebben in de overheid kunnen ze afhaken. Het samenspel tussen burger en overheid valt dan stil. Dit ondergraaft de werking van de rechtsstaat. Hoe kan worden voorkomen dat politiek en overheid te grote beloften doen die niet kunnen worden waargemaakt?
De politiek en de overheid moeten gewoon geen grote beloften doen. Een andere insteek is om voorgenomen grote beloften eerst praktisch uit te laten werken/voor te laten bereiden door:
- onafhankelijke commissies zoals OCTAS en de Staatscommissie Rechtsstaat of;
- een collectieve maatwerkplaats zoals ik dat heb uitgewerkt in IJspeerd4. Er ontstaat dan een nieuwe dynamiek tussen de drie staatsmachten wetgever, rechtspraak en de collectieve maatwerkplaats.
Vraag7
Hoe kan de burger beter worden betrokken bij vormgeving van beleid?In de Nederlandse democratische rechtsstaat is een belangrijk uitgangspunt dat iedere inwoner van Nederland invloed kan hebben op de uitoefening van overheidsmacht. Een zichtbare en heel bekende manier om deze invloed uit te oefenen, is het recht om volksvertegenwoordigers te kiezen. Daarnaast zijn er ook andere manieren om inwoners van Nederland in staat te stellen invloed op de overheidsmacht uit te oefenen. Een van die manieren is om inwoners van Nederland beter te betrekken bij het maken van beleid. Veel overheidsorganisaties investeren in deze betrokkenheid, bijvoorbeeld door het organiseren van internetconsultatie en inspraakavonden. Toch heeft de staatscommissie de indruk dat deze betrokkenheid beter kan, zodat de inwoners van Nederland meer invloed kunnen hebben op de uitoefening van overheidsmacht. Met welke concrete maatregelen kan de burger beter worden betrokken bij de vormgeving van beleid?
In IJspeerd4 zie ik voor de collectieve maatwerkplaats een belangrijke rol weggelegd voor de sociale partners met hun A&O-fondsen. Burgers kunnen via hun vakbond invloed uitoefenen. Werkgevers via hun werkgeversvereniging.
In IJspeerd4 heeft de collectieve maatwerkplaats betrekking op de sociale zekerheid. Uiteraard kan hetzelfde concept van de collectieve maatwerkplaats en het EVRM-ESH-beginsel dat beschikbare budgetten dusdanig over uitkeringsgerechtigden dienen te worden verdeeld opdat er geen “individual and excessive burden” ontstaat voor de meest kwetsbare personen, op vergelijkbare wijze worden toegepast voor problemen buiten de sociale zekerheid.
Vraag8
Hoe kan worden gestimuleerd dat burgers, politici, bestuurders en ambtenaren een beter idee hebben van het belang van de rechtsstaat voor henzelf en de samenleving? En hoe kunnen burgers, politici, bestuurders en ambtenaren worden gestimuleerd dat ze gaan bijdragen aan het onderhoud van de rechtsstaat?Vrijwel iedereen vindt de rechtsstaat belangrijk, maar de meeste mensen baseren dat belang op een vage notie van wat de rechtsstaat inhoudt. Dit geldt niet alleen voor burgers, maar ook voor politici, bestuurders en ambtenaren. Het leidt ertoe dat gesprekken over de rechtsstaat zich vaak beperken tot één invalshoek, dat mensen geen idee hebben wat de rechtsstaat voor hen kan betekenen, welke rol zij erin spelen of dat de rechtsstaat niet consequent wordt uitgelegd of voorgeleefd.
De staatscommissie ziet het als belangrijke eerste stap dat burgers, politici, bestuurders en ambtenaren de betekenis van de rechtsstaat kennen en omarmen. Daarmee staat zowel het idee als het belang van de rechtsstaat bij iedereen beter op het netvlies. De vraag is: met welke maatregelen kan worden gestimuleerd dat burgers, politici, bestuurders en ambtenaren hiervan kennis nemen en dit idee omarmen? En vervolgens: hoe zorgen we ervoor dat iedereen zijn bijdrage levert aan het onderhoud van de rechtsstaat? En kunt u dat specificeren naar burgers, politici, bestuurders en ambtenaren?
Voor de Staatscommissie Rechtsstaat heb ik vier publicaties geschreven. Een dergelijke bijdrage kan je niet van iedereen verwachten. De democratische rechtsstaat lijkt een gewoon goed. In IJspeerd3 heb ik visueel gemaakt hoe belangrijk onafhankelijk en onpartijdige rechtspraak is in vergelijking met het nazi-showproces tegen Marinus van der Lubbe . De beste waarborg om iedereen een bijdrage aan het onderhoud van de rechtsstaat te laten leveren, lijkt mij dat iedereen uitgebreid zou moeten "ervaren" wat de verschrikkingen uit de Tweede Wereldoorlog zijn (o.a. Holocaust en de verschrikkingen van oorlog). Als je dat beseft, waardeer je volgens mij de huidige democratische rechtsstaat des te meer. Gewoon een bezoek aan het Holocaustmuseum in Amsterdam lijkt mij een eerste stap.