Denk opnieuw mee met de Staatscommissie rechtsstaat

Reactie

Naam	Anoniem
Plaats	Assen
Datum	27 maart 2024

Vraag1

Hoe kan beleid en wetgeving minder ingewikkeld worden?

Voor veel burgers is de overheid onbegrijpelijk geworden. Er zijn veel verschillende overheidsorganisaties en daarnaast zijn ook aan private organisaties bepaalde publieke taken uitbesteed of opgedragen. Dat leidt tot ingewikkelde, verkokerde wetgeving en beleid en vervolgens weer tot versplinterde dienstverlening (met eigen al dan niet digitale loketten). Als beleid en wetgeving zo ingewikkeld is dat burgers door de bomen het bos niet meer zien, is dat een rechtsstatelijk probleem. Burgers weten de overheid dan niet goed te vinden en worden daardoor niet voldoende beschermd door en tegen de overheid. Deze ingewikkeldheid geldt in het bijzonder op het gebied van sociale zekerheid, fiscaliteit en het sociaal domein. De roep om het fiscale stelsel te vereenvoudigen, de toeslagen af te schaffen of de wetgeving in het sociaal domein te herzien is logisch, maar te gemakkelijk. Daarover zijn ook al verschillende rapporten verschenen en er lopen allerlei initiatieven waar met goede wil aan wordt gewerkt door betrokkenen, maar die hebben nog niet tot de gewenste vereenvoudiging geleid. Welke maatregelen zijn volgens u nodig om beleid en wetgeving structureel minder ingewikkeld te maken?

Dat is in de basis eenvoudig: Werk met een wetgevingsgedachte van vertrouwen in plaats van wantrouwen en controledrang. Ga uit van de menselijke maat en dat de meeste mensen het goed proberen te doen.

Daarnaast moet er ook goed nagedacht worden over wat er van mensen wordt gevraagd. Onder de Omgevingswet moet je als inwoner voor een dakkapel gaan participeren met de buurt en daar een verslag van maken. Dat is bizar om te eisen van mensen.

Vraag2

Welke wetgeving moet als eerste worden vereenvoudigd?

Bij de vorige vraag is toegelicht dat het stelsel van beleid en wetgeving de afgelopen jaren heel ingewikkeld is geworden. Dit geldt in het bijzonder voor wetgeving op het gebied van sociale zekerheid (bijvoorbeeld het aanvragen en gebruik maken van toeslagen en uitkeringen), fiscaliteit (ingewikkelde belastingregels en daarbij horende uitzonderingen) en het sociaal domein (het gebruik maken van sociale voorzieningen bijvoorbeeld op grond van de Wet maatschappelijke ondersteuning). Het is nodig om wetgeving te vereenvoudigen. Aan welke wetgeving moet hierbij prioriteit worden gegeven?

Wetgeving op het gebied van sociale zekerheid is veel te complex. Het gaat ook veel teveel uit van wantrouwen en dat heeft zich al geuit in zeer ernstige gevolgen voor honderden mensen die gewoon het juiste probeerden te doen.

Wanneer we zouden uitgaan van een basisinkomen heb je geen enkele vorm van controle meer nodig en kan de wetgeving zodanig worden vereenvoudigd dat het netto onder de streep ook positief uitpakt voor de Rijksbegroting.

De WMO is overigens ook een voorbeeld van wetgeving gebaseerd op wantrouwen. Gelukkig ligt daarvan de uitvoering bij gemeenten die meer bereid zijn om maatwerk te leveren en te kijken hoe ze mensen kunnen helpen.

Vraag3

Hoe kan bij maatwerk willekeur worden voorkomen?

Aan een belangrijk deel van de ambtenaren die veel contact met burgers hebben, worden twee botsende eisen gesteld. Aan de ene kant is de eis dat het niet uitmaakt welke ambtenaar een burger treft. Elke ambtenaar moet een burger gelijk behandelen. Aan de andere kant is het belangrijk dat een ambtenaar rekening houdt met de specifieke situatie van de burger. Dit noemen we maatwerk. Als een ambtenaar maatwerk levert, kan het ertoe leiden dat hij de ene burger anders behandelt dan een ander. Dus niet gelijk. Kortom, maatwerk en gelijk behandelen, levert voor de ambtenaar spanning op. Hoe moeten ambtenaren met deze spanning omgaan? Wat mag een burger daarin van een ambtenaar verwachten en wat niet?

Je mag verwachten dat bij twee botsende eisen de menselijke maat wordt gehanteerd en er wordt gekeken hoe de inwoner (of ondernemer) wel kan worden geholpen. Dus niet van het kastje naar de muur sturen, maar meedenken met de aanvrager, binnen de gestelde kaders. Burgers kunnen niet verwachten dat ambtenaren zich niet aan de wet houden, maar veel wetgeving kent ruime grijze gebieden die je als ambtenaar enige speelruimte en beoordelingsruimte geven om te bekijken hoe je toch maatwerk kunt leveren waar een burger wat aan heeft.

Vraag4

Hoe kan het contact tussen burger en overheid worden verbeterd?

Een toegankelijke, begripvolle overheid en duidelijke overheidscommunicatie zijn belangrijke voorwaarden om burgers mee te kunnen laten doen met de rechtsstaat. Deze voorwaarden staan echter onder druk. Een aanzienlijk deel van de inwoners van Nederland begrijpt de communicatie vanuit de overheid niet. Burgers weten daardoor niet of de overheid iets van ze verwacht, en als dat het geval is, wat ze dan precies moeten doen. Daarnaast voelen deze burgers zich in het contact met de overheid vaak niet echt gehoord en ervaren zij veel wantrouwen. Met welke concrete maatregelen kan het contact tussen de overheid en de burger worden verbeterd?

Er zijn in de afgelopen jaren veel aanvullende drempels opgelegd om toegang te krijgen tot de rechtsstaat. Er worden ook veel fouten gemaakt door de Rijksoverheid. Zowel op gebied van sociale zekerheid, als op gebied van bijv. verkeershandhaving. De Rijksoverheid handelt echter vanuit wantrouwen en houdt onvoldoende of geen rekening met de impact van de verschillende machtsposities tussen Rijk en inwoner. Zo kiest het Rijk te vaak voor procederen in plaats van te kijken naar de mens en te oordelen vanuit vertrouwen.

Als je als overheid je inwoners wantrouwt dan veroorzaak je wantrouwen vanuit de burger naar de overheid. De overheid handelt alweer een jaar of 25 voornamelijk vanuit een positie vanuit wantrouwen en extreme controledrang - dit zie je overal terug: in de zorg, in de sociale zekerheid, in de rechtspositieverslechteringen van burgers, en in de opstelling vanuit Rijk naar mede-overheden.

Vraag5

Hoe kan doorprocederen door overheidsorganisaties worden verminderd?

Bij bezwaar- en beroepszaken tussen burger en overheid komt het regelmatig voor dat de overheid onnodig doorprocedeert, soms tot de hoogste rechter. Burgers ervaren dit als een enorme last. Dit is een gebrek in de rechtsbescherming die de overheid dient te bieden. Met welke concrete maatregelen kan doorprocederen door de overheid worden verminderd?

Laat rechters, ook lagere rechters, als concrete maatregel meewegen dat er een groot verschil zit in machtspositie. Beperk daarmee de mogelijkheden van het Rijk om onnodig door te procederen wanneer er geen rekening wordt gehouden met de mens als individu die het goede probeert te doen maar door de bomen het bos niet meer ziet.

Vraag6

Hoe kunnen te grote beloften van de politiek en overheid worden voorkomen?

Naar aanleiding van incidenten of een crisis bestaat bij de politiek en de overheid al snel de neiging om meer te beloven dan waar gemaakt kan worden of om maatregelen voor te stellen die niet mogelijk zijn onder het geldende recht. Denk bijvoorbeeld aan de zeer traag verlopende hersteloperatie toeslagen. Hierdoor ontstaat een tegenstelling tussen wat de overheid zegt en wat de overheid doet. Dit leidt uiteindelijk bij burgers tot een lager vertrouwen in de overheid. De rechtsstaat kan alleen goed werken als er sprake is van een goed samenspel tussen burgers en overheid. Als burgers geen vertrouwen meer hebben in de overheid kunnen ze afhaken. Het samenspel tussen burger en overheid valt dan stil. Dit ondergraaft de werking van de rechtsstaat. Hoe kan worden voorkomen dat politiek en overheid te grote beloften doen die niet kunnen worden waargemaakt?

Het zou kunnen helpen wanneer politieke uitspraken voorzien zouden kunnen worden van de benodigde juridische context. Denk hierbij ook aan verkiezingsprogramma's van politieke partijen. Het juridisch duiden en schetsen van de benodigde context moet niet optioneel zijn.

Nog los daarvan zou het helpen wanneer de Rijksoverheid ruimhartiger is en minder beperkingen oplegt aan ambtenaren die mensen proberen te helpen.

Vraag7

Hoe kan de burger beter worden betrokken bij vormgeving van beleid?

In de Nederlandse democratische rechtsstaat is een belangrijk uitgangspunt dat iedere inwoner van Nederland invloed kan hebben op de uitoefening van overheidsmacht. Een zichtbare en heel bekende manier om deze invloed uit te oefenen, is het recht om volksvertegenwoordigers te kiezen. Daarnaast zijn er ook andere manieren om inwoners van Nederland in staat te stellen invloed op de overheidsmacht uit te oefenen. Een van die manieren is om inwoners van Nederland beter te betrekken bij het maken van beleid. Veel overheidsorganisaties investeren in deze betrokkenheid, bijvoorbeeld door het organiseren van internetconsultatie en inspraakavonden. Toch heeft de staatscommissie de indruk dat deze betrokkenheid beter kan, zodat de inwoners van Nederland meer invloed kunnen hebben op de uitoefening van overheidsmacht. Met welke concrete maatregelen kan de burger beter worden betrokken bij de vormgeving van beleid?

Een van de zaken zou zijn om een constitutioneel hof in te stellen met de mogelijkheid om een bindend referendum over grote wetswijzigingen uit te zetten. Dit voorkomt dat een dergelijk referendum politiek geladen wordt.

Vraag8

Hoe kan worden gestimuleerd dat burgers, politici, bestuurders en ambtenaren een beter idee hebben van het belang van de rechtsstaat voor henzelf en de samenleving? En hoe kunnen burgers, politici, bestuurders en ambtenaren worden gestimuleerd dat ze gaan bijdragen aan het onderhoud van de rechtsstaat?

Vrijwel iedereen vindt de rechtsstaat belangrijk, maar de meeste mensen baseren dat belang op een vage notie van wat de rechtsstaat inhoudt. Dit geldt niet alleen voor burgers, maar ook voor politici, bestuurders en ambtenaren. Het leidt ertoe dat gesprekken over de rechtsstaat zich vaak beperken tot één invalshoek, dat mensen geen idee hebben wat de rechtsstaat voor hen kan betekenen, welke rol zij erin spelen of dat de rechtsstaat niet consequent wordt uitgelegd of voorgeleefd.
De staatscommissie ziet het als belangrijke eerste stap dat burgers, politici, bestuurders en ambtenaren de betekenis van de rechtsstaat kennen en omarmen. Daarmee staat zowel het idee als het belang van de rechtsstaat bij iedereen beter op het netvlies. De vraag is: met welke maatregelen kan worden gestimuleerd dat burgers, politici, bestuurders en ambtenaren hiervan kennis nemen en dit idee omarmen? En vervolgens: hoe zorgen we ervoor dat iedereen zijn bijdrage levert aan het onderhoud van de rechtsstaat? En kunt u dat specificeren naar burgers, politici, bestuurders en ambtenaren?

Verlaag de drempel tot het rechtssysteem - maak duidelijk dat je altijd kunt toekijken bij rechtszaken. Biedt laagdrempeligere bijscholingen aan voor inwoners en ondernemers, en maak voor politici en bestuurders een juridische bijscholing verplicht aan het begin van de termijn (ook vervolgtermijnen).

Voor ambtenaren zou het helpen om bij aanvang van hun loopbaan een grondigere cursus te volgen over de rechtsstaat en haar grondbeginselen (doet mijn gemeente al) en zo nodig af en toe een bijscholing. Het kan daarnaast helpen om ambtenaren af en toe mee te laten kijken of lopen bij rechtbanken/hoven en andersom. Er is bijvoorbeeld geen enkele kennisuitwisseling tussen de rechtbank noord nl en het stadhuis assen terwijl deze twee instituties tegenover elkaar staan.