Denk opnieuw mee met de Staatscommissie rechtsstaat

Reactie

Naam	E Anoniem
Plaats	Haarlem
Datum	19 april 2024

Vraag1

Hoe kan beleid en wetgeving minder ingewikkeld worden?

Voor veel burgers is de overheid onbegrijpelijk geworden. Er zijn veel verschillende overheidsorganisaties en daarnaast zijn ook aan private organisaties bepaalde publieke taken uitbesteed of opgedragen. Dat leidt tot ingewikkelde, verkokerde wetgeving en beleid en vervolgens weer tot versplinterde dienstverlening (met eigen al dan niet digitale loketten). Als beleid en wetgeving zo ingewikkeld is dat burgers door de bomen het bos niet meer zien, is dat een rechtsstatelijk probleem. Burgers weten de overheid dan niet goed te vinden en worden daardoor niet voldoende beschermd door en tegen de overheid. Deze ingewikkeldheid geldt in het bijzonder op het gebied van sociale zekerheid, fiscaliteit en het sociaal domein. De roep om het fiscale stelsel te vereenvoudigen, de toeslagen af te schaffen of de wetgeving in het sociaal domein te herzien is logisch, maar te gemakkelijk. Daarover zijn ook al verschillende rapporten verschenen en er lopen allerlei initiatieven waar met goede wil aan wordt gewerkt door betrokkenen, maar die hebben nog niet tot de gewenste vereenvoudiging geleid. Welke maatregelen zijn volgens u nodig om beleid en wetgeving structureel minder ingewikkeld te maken?

De vraag met de begeleidende tekst is een gesloten vraag: zowel de problemen in de vraagstelling worden als vanzelfsprekend veronderstelt en potentiele antwoorden zijn allemaal al onderzocht en onmogelijk gebleken. Ik vind het wel meevallen met de ingewikkeld-heid.
Beleid en wetten zijn zelden ingewikkeld. Wat wel ingewikkeld is is dat beleid (van alle overheden), en wetten, verordeningen, e.d. voortdurend wijzigen of worden aangevuld. Dat is een natuurlijk gevolg van democratie: (tenminste) elke 4 jaar komt er een nieuwe politieke richting en dus nieuw beleid en wetten, en worden 'oud' beleid en wetten gewijzigd.
Dat hoeft geen probleem te zijn, als het nieuwe beleid, na evaluatie en toets op effectiviteit, in een beoogde richting wordt bijgesteld. Het uitvoeren van een evaluatie van beoogd effect van beleid is daarmee 1 maatregel om wildgroei en complexiteit van Beleid te beheersen. Echter, de praktijk is dat wetten en nieuw beleid worden gewijzigd op basis van politieke richting in combinatie met de drang voor politici om beloften waar te maken ('scoren'). Wat dit betreft is minder (beleid of wetten) meer (rust, continuiteit van uitvoering, handhaving, social learning). Dit is dan ook mijn 2e maatregel.

Vraag2

Welke wetgeving moet als eerste worden vereenvoudigd?

Bij de vorige vraag is toegelicht dat het stelsel van beleid en wetgeving de afgelopen jaren heel ingewikkeld is geworden. Dit geldt in het bijzonder voor wetgeving op het gebied van sociale zekerheid (bijvoorbeeld het aanvragen en gebruik maken van toeslagen en uitkeringen), fiscaliteit (ingewikkelde belastingregels en daarbij horende uitzonderingen) en het sociaal domein (het gebruik maken van sociale voorzieningen bijvoorbeeld op grond van de Wet maatschappelijke ondersteuning). Het is nodig om wetgeving te vereenvoudigen. Aan welke wetgeving moet hierbij prioriteit worden gegeven?

Sociale wetgeving en steldel verdient de hoogste prioriteit om toegankelijk te blijven. Wetgeving is niet voor allen ingewikkeld, zoals de vraagstelling impliceert. Het wordt problematisch, omdat niet alle mensen 'rationele, calculerende burgers' zijn. Mensen zijn uiteindelijk biologische wezens en verschillen dus enorm in hun kwaliteiten. Voor goed begrip is inzicht in de beoogde maatschappelijke orde, lezen, begrijpen en rationeel denken en handelen belangrijk, maar dat is niet ieder gegeven. We leven ook allemaal in een eigen sociale omgeving. Er is vaak een mismatch tussen enerzijds het rechtsgevoel van die omgeving en de Wet in onze beoogde maatschappij anderzijds. Ook de acceptatie van 'overheid', incl. wet en beleid, is geen gegeven meer. Vanuit dat perspectief verdient sociale wetgeving de hoogste prioriteit om toegankelijk te blijven. Als maatregel noem ik nog maatschappij leer, inclusief een 8nzicht in het wetstelsel.

Vraag3

Hoe kan bij maatwerk willekeur worden voorkomen?

Aan een belangrijk deel van de ambtenaren die veel contact met burgers hebben, worden twee botsende eisen gesteld. Aan de ene kant is de eis dat het niet uitmaakt welke ambtenaar een burger treft. Elke ambtenaar moet een burger gelijk behandelen. Aan de andere kant is het belangrijk dat een ambtenaar rekening houdt met de specifieke situatie van de burger. Dit noemen we maatwerk. Als een ambtenaar maatwerk levert, kan het ertoe leiden dat hij de ene burger anders behandelt dan een ander. Dus niet gelijk. Kortom, maatwerk en gelijk behandelen, levert voor de ambtenaar spanning op. Hoe moeten ambtenaren met deze spanning omgaan? Wat mag een burger daarin van een ambtenaar verwachten en wat niet?

Voor de overheid hebben alle mensen dezelfde rechten en plichten. Maatwerk kan zich dus alleen richten op de wijze van benaderen, betrekken en informeren van (groepen van ) burgers. Willekeur is daarbij niet te voorkomen, maar leidt dan niet tot bevoordeling van individuen tav rechten en plichten. De beste garantie is om steeds transparant en beargumenteerd de keuzes voor maatwerk te maken.

Vraag4

Hoe kan het contact tussen burger en overheid worden verbeterd?

Een toegankelijke, begripvolle overheid en duidelijke overheidscommunicatie zijn belangrijke voorwaarden om burgers mee te kunnen laten doen met de rechtsstaat. Deze voorwaarden staan echter onder druk. Een aanzienlijk deel van de inwoners van Nederland begrijpt de communicatie vanuit de overheid niet. Burgers weten daardoor niet of de overheid iets van ze verwacht, en als dat het geval is, wat ze dan precies moeten doen. Daarnaast voelen deze burgers zich in het contact met de overheid vaak niet echt gehoord en ervaren zij veel wantrouwen. Met welke concrete maatregelen kan het contact tussen de overheid en de burger worden verbeterd?

De 'overheid' bestaat uit politiek, bestuurders, ambtenaren. En dat ook in meerdere bestuurslagen. Burgers zijn eveneens een zeer diverse groep. Elke burger in NL heeft wel te maken gehad met een of meerdere besluiten van een ' overheid', waar hij/ zij zich onheus behandeld of niet gehoord of begrepen voelt. Geen wonder, dus, dat een ruime meerderheid geen vertrouwen meer heeft in de 'overheid'. Wat te doen? Uiteraard dienen ambtelijke fouten, begriploze rigor, de voortdurende wisselingen in de politiek en beleid te worden voorkomen. Maar de belangrijkste, onderschatte, factor is het feit dat een meerderheid in raden, staten, parlement en EC beslist, en als gevolg daarvan een minderheid zijn zin niet krijgt. Of zo'n vervelend, 'onjuist' besluit toch wordt geaccepteerd door die minderheid hangt cruciaal af van de mate waarin zij zich tot die gemeenschap blijft rekenen. Was dat in kleine gemeenschappen nog het geval, nu is de schaal van 'overheden' zo groot dat mensen zich niet meer tot die beoogde gemeenschap rekenen, deze wantrouwen en zich verzetten tegen zo'n overheid. Maatregelen om dit tegen te gaan zijn dus 1) beslis vaker met consensus of houd tenminste bij een besluit nadrukkelijk rekening met de positie van de minderheid, En 2) laat overheden aansluiten bij hetgeen wordt beleefd als gemeenschap, en onderhoud en bevorder die gemeenschapszin (geen samenvoegen van gemeenten, bijvoorbeeld).

Vraag5

Hoe kan doorprocederen door overheidsorganisaties worden verminderd?

Bij bezwaar- en beroepszaken tussen burger en overheid komt het regelmatig voor dat de overheid onnodig doorprocedeert, soms tot de hoogste rechter. Burgers ervaren dit als een enorme last. Dit is een gebrek in de rechtsbescherming die de overheid dient te bieden. Met welke concrete maatregelen kan doorprocederen door de overheid worden verminderd?

Als het gaat om belangen van individuele burgers laat overheden eenmalig procederen. Valt dat negatief uit voor die overheid dan zij dat zo (al is dat slikken voor ambtenaren of politici, of begrotingen of aanbrstedingen). Alleen doorprocederen als, expliciet benoemd, een 1) belangrijk principe ter discussie staat, en/of het gaat om 2) grotere, en of goed georganiseerd belangen organisaties.
Mochten burgers toch verliezen na doorprocederen, dan moet ook getoetst kunnen worden aan de grondwet. De Raad van State is uiteindelijk toch een politieke organisatie, en niet onafhankelijk.

Vraag6

Hoe kunnen te grote beloften van de politiek en overheid worden voorkomen?

Naar aanleiding van incidenten of een crisis bestaat bij de politiek en de overheid al snel de neiging om meer te beloven dan waar gemaakt kan worden of om maatregelen voor te stellen die niet mogelijk zijn onder het geldende recht. Denk bijvoorbeeld aan de zeer traag verlopende hersteloperatie toeslagen. Hierdoor ontstaat een tegenstelling tussen wat de overheid zegt en wat de overheid doet. Dit leidt uiteindelijk bij burgers tot een lager vertrouwen in de overheid. De rechtsstaat kan alleen goed werken als er sprake is van een goed samenspel tussen burgers en overheid. Als burgers geen vertrouwen meer hebben in de overheid kunnen ze afhaken. Het samenspel tussen burger en overheid valt dan stil. Dit ondergraaft de werking van de rechtsstaat. Hoe kan worden voorkomen dat politiek en overheid te grote beloften doen die niet kunnen worden waargemaakt?

Of beloften TE groot zijn is tevoren niet te zeggen. Wel leert de praktijk dat politici, na de verkiezingscampagne, blijven vasthouden aan hun beloften en deze, veelal met een bescheiden meerderheid, doorzetten. Dat suggereert dat de gekozen uitvoerende in NL 'De Macht' heeft. Dat is een illusie. 1) Er is vaak een grote minderheid die zich niet neerlegt bij de beslissing en tegenwerking organiseert ('Green Deal! als schoolvoorbeeld!). 2) De wereld is weerbarstig. 3) Maatregelen en beleid dragen niet altijd bij aan het Beloofde Doel. 4) Na vier jaar wordt het ingezette beleid weer afgebroken door de tegenstroming. Dus: doe gerust beloftes met de goede doelen. Maar zet vervolgens in op afgewogen maatregelen die geevalueerd worden. En houdt rekening met en zoek steun bij de andersdenkenden van de minderheid.

Vraag7

Hoe kan de burger beter worden betrokken bij vormgeving van beleid?

In de Nederlandse democratische rechtsstaat is een belangrijk uitgangspunt dat iedere inwoner van Nederland invloed kan hebben op de uitoefening van overheidsmacht. Een zichtbare en heel bekende manier om deze invloed uit te oefenen, is het recht om volksvertegenwoordigers te kiezen. Daarnaast zijn er ook andere manieren om inwoners van Nederland in staat te stellen invloed op de overheidsmacht uit te oefenen. Een van die manieren is om inwoners van Nederland beter te betrekken bij het maken van beleid. Veel overheidsorganisaties investeren in deze betrokkenheid, bijvoorbeeld door het organiseren van internetconsultatie en inspraakavonden. Toch heeft de staatscommissie de indruk dat deze betrokkenheid beter kan, zodat de inwoners van Nederland meer invloed kunnen hebben op de uitoefening van overheidsmacht. Met welke concrete maatregelen kan de burger beter worden betrokken bij de vormgeving van beleid?

Organiseer communities