Denk opnieuw mee met de Staatscommissie rechtsstaat
Reactie
| Naam | Anoniem |
|---|---|
| Plaats | Zaandam |
| Datum | 3 april 2024 |
Vraag1
Hoe kan beleid en wetgeving minder ingewikkeld worden?Voor veel burgers is de overheid onbegrijpelijk geworden. Er zijn veel verschillende overheidsorganisaties en daarnaast zijn ook aan private organisaties bepaalde publieke taken uitbesteed of opgedragen. Dat leidt tot ingewikkelde, verkokerde wetgeving en beleid en vervolgens weer tot versplinterde dienstverlening (met eigen al dan niet digitale loketten). Als beleid en wetgeving zo ingewikkeld is dat burgers door de bomen het bos niet meer zien, is dat een rechtsstatelijk probleem. Burgers weten de overheid dan niet goed te vinden en worden daardoor niet voldoende beschermd door en tegen de overheid. Deze ingewikkeldheid geldt in het bijzonder op het gebied van sociale zekerheid, fiscaliteit en het sociaal domein. De roep om het fiscale stelsel te vereenvoudigen, de toeslagen af te schaffen of de wetgeving in het sociaal domein te herzien is logisch, maar te gemakkelijk. Daarover zijn ook al verschillende rapporten verschenen en er lopen allerlei initiatieven waar met goede wil aan wordt gewerkt door betrokkenen, maar die hebben nog niet tot de gewenste vereenvoudiging geleid. Welke maatregelen zijn volgens u nodig om beleid en wetgeving structureel minder ingewikkeld te maken?
- minder reageren op incidenten, meer vertrouwen op het systeem dat al gebouwd is. en aan de burger uitleggen dat wetgeving nu eenmaal niet voor elke mogelijke situatie een uitzondering kan maken. daar is de uitvoerder en uiteindelijk de rechter voor.
- de rechter en uitvoeringsinstanties voldoende ruimte laten om algemene regelgeving op individueel niveau toe te passen. dus niet alles vastleggen in protocollen, maar beleidsvrijheid aan de individuele ambtenaar toekennen. minder bang zijn gelijke gevallen ongelijk te behandelen, en beter onderbouwen waarom gevallen ongelijk -en uniek- zijn.
- bij elk nieuw voorstel tot regelgeving of wetgeving als standaardcheck inbouwen of er ook regels geschrapt kunnen worden.
- minder adviseurs extern aantrekken en meer goede wetgeving/regelgevingsjuristen binnenhouden. bovendien meer experts op de specifieke gebieden van de ministeries binnenboord houden: die kunnen meteen zien of regelgeving/wetgeving in de praktijk wel gaat werken
- de kamer moet stoppen signalen uit de praktijk te negeren voor hun eigen ondeskundige mening.
Vraag2
Welke wetgeving moet als eerste worden vereenvoudigd?Bij de vorige vraag is toegelicht dat het stelsel van beleid en wetgeving de afgelopen jaren heel ingewikkeld is geworden. Dit geldt in het bijzonder voor wetgeving op het gebied van sociale zekerheid (bijvoorbeeld het aanvragen en gebruik maken van toeslagen en uitkeringen), fiscaliteit (ingewikkelde belastingregels en daarbij horende uitzonderingen) en het sociaal domein (het gebruik maken van sociale voorzieningen bijvoorbeeld op grond van de Wet maatschappelijke ondersteuning). Het is nodig om wetgeving te vereenvoudigen. Aan welke wetgeving moet hierbij prioriteit worden gegeven?
prioriteit moet worden gegeven aan sociale zekerheid: we zijn nu met zijn allen heel veel geld kwijt om de zwakkeren te ondersteunen, in een systeem dat die zwakkeren vervolgens verder in de problemen brengt. dat is dus voor alle partijen ongunstig.
Vraag3
Hoe kan bij maatwerk willekeur worden voorkomen?Aan een belangrijk deel van de ambtenaren die veel contact met burgers hebben, worden twee botsende eisen gesteld. Aan de ene kant is de eis dat het niet uitmaakt welke ambtenaar een burger treft. Elke ambtenaar moet een burger gelijk behandelen. Aan de andere kant is het belangrijk dat een ambtenaar rekening houdt met de specifieke situatie van de burger. Dit noemen we maatwerk. Als een ambtenaar maatwerk levert, kan het ertoe leiden dat hij de ene burger anders behandelt dan een ander. Dus niet gelijk. Kortom, maatwerk en gelijk behandelen, levert voor de ambtenaar spanning op. Hoe moeten ambtenaren met deze spanning omgaan? Wat mag een burger daarin van een ambtenaar verwachten en wat niet?
- ambtenaren moeten vooral leren meer op zichzelf te vertrouwen. ze kunnen prima het onderscheid tussen burgers maken, mits ze daarbij goed onderbouwen wat de specifieke burger uniek, althans ongelijk maakt in die specifieke situatie ten opzichte van andere burgers. en als dat niet kan moet de ambtenaar kunnen uitleggen en onderbouwen waarom in dit specifieke geval er niet voldoende onderscheid ten opzichte van andere burgers bestaat om een uitzonderingspositie te rechtvaardigen. motivering is dus belangrijk; dat kan schriftelijk maar moet in veel gevallen ook mondeling.
- leidinggevenden en politici moeten bovendien ervoor zorgen dat signalen van ambtenaren serieus worden genomen: als zij merken toch wel erg vaak af te moeten wijken kan dat reden zijn regelgeving aan te passen. maar niet voor elk individueel geval
- tegelijkertijd mag de burger verwachten dat het niet uitmaakt waar hij woont: er moet minder gedecentraliseerd georganiseerd zijn en meer op nationaal niveau (op het gebied van sociale zekerheid, sociale voorzieningen en jeugdzorg). lokaal kan de ambtenaar dan bijv. vaststellen dat in de ene gemeente bijzondere bijstand om een auto te kopen meer geeigend is dan in de andere (afhankelijk van de mogelijkheden van openbaar vervoer). maar dat en hoe het mogelijk is bijzondere bijstand aan te vragen moet nationaal geregeld zijn.
Vraag4
Hoe kan het contact tussen burger en overheid worden verbeterd?Een toegankelijke, begripvolle overheid en duidelijke overheidscommunicatie zijn belangrijke voorwaarden om burgers mee te kunnen laten doen met de rechtsstaat. Deze voorwaarden staan echter onder druk. Een aanzienlijk deel van de inwoners van Nederland begrijpt de communicatie vanuit de overheid niet. Burgers weten daardoor niet of de overheid iets van ze verwacht, en als dat het geval is, wat ze dan precies moeten doen. Daarnaast voelen deze burgers zich in het contact met de overheid vaak niet echt gehoord en ervaren zij veel wantrouwen. Met welke concrete maatregelen kan het contact tussen de overheid en de burger worden verbeterd?
- er moeten veel meer mogelijkheden voor persoonlijk contact zijn. de leesvaardigheid holt achteruit en dat maakt contact anders dan persoonlijk risicovol
- de overheid moet vertrouwen uitstralen in de burger. dat betekent niet alleen dat de burger wordt geloofd, maar ook dat als de burger met een voorstel komt de overheid kijkt of dat mogelijk is, niet of het het beste/goedkoopste/meest efficiente voorstel is.
- er moet veel meer ondersteuning van het maatschappelijk middenveld zijn, dat echt los moet staan van de overheid: als sociaal medewerkers alleen worden betaald als ze de gemeente informatie geven, wekt dat enorm veel wantrouwen. Vertrouw de professionals dat ze iemand helpen, ook als ze dat zonder inspraak of kennis van de overheid doen. en vertrouw er ook op dat als het dan misgaat, je prima kan uitleggen dat de overheid daar dus niet verantwoordelijk voor was. we geven veel geld aan civil society in andere landen: doe niet alsof die waarborgfunctie hier niet nodig is.
Vraag5
Hoe kan doorprocederen door overheidsorganisaties worden verminderd?Bij bezwaar- en beroepszaken tussen burger en overheid komt het regelmatig voor dat de overheid onnodig doorprocedeert, soms tot de hoogste rechter. Burgers ervaren dit als een enorme last. Dit is een gebrek in de rechtsbescherming die de overheid dient te bieden. Met welke concrete maatregelen kan doorprocederen door de overheid worden verminderd?
- de overheid kan ervoor kiezen minder te procederen! daar is geen extra maatregel voor nodig, simpelweg een cultuuromslag binnen de overheid dat ze niet altijd gelijk moeten willen krijgen. soms heb je het fout: je vraagt van de burgers dat te accepteren en toe te geven, doe dat dan ook zelf.
- is men niet in staat dit zonder extra maatregelen te doen, dan zou ik zeggen dat de overheid fors meer griffierecht moet gaan betalen, dat afkomstig is uit de eigen middelen van het betreffende onderdeel. de burger hoeft dat niet te vergoeden bij verlies, tenzij echt evident oneerlijke zaak (helpt ook tegen beroepsbezwaarders).
- tot slot zou er een onafhankelijk tuchtcollege voor ambtenaren moeten komen waar burgers klachten kunnen indienen over individuele ambtenaren, zoals dat ook over advocaten kan. in ieder geval voor officieren van justitie en andere hooggeplaatste ambtenaren die individuele beslissingen nemen zou dit moeten kunnen. onnodig doorprocederen zou dan grond voor een tuchtklacht kunnen zijn.
Vraag6
Hoe kunnen te grote beloften van de politiek en overheid worden voorkomen?Naar aanleiding van incidenten of een crisis bestaat bij de politiek en de overheid al snel de neiging om meer te beloven dan waar gemaakt kan worden of om maatregelen voor te stellen die niet mogelijk zijn onder het geldende recht. Denk bijvoorbeeld aan de zeer traag verlopende hersteloperatie toeslagen. Hierdoor ontstaat een tegenstelling tussen wat de overheid zegt en wat de overheid doet. Dit leidt uiteindelijk bij burgers tot een lager vertrouwen in de overheid. De rechtsstaat kan alleen goed werken als er sprake is van een goed samenspel tussen burgers en overheid. Als burgers geen vertrouwen meer hebben in de overheid kunnen ze afhaken. Het samenspel tussen burger en overheid valt dan stil. Dit ondergraaft de werking van de rechtsstaat. Hoe kan worden voorkomen dat politiek en overheid te grote beloften doen die niet kunnen worden waargemaakt?
- ook dit is in de eerste plaats een cultuuromslag, en geen aanvullende maatregel. politici moeten echt meer zelfbeheersing tonen dan ze nu doen.
- mogelijk wordt het versterkt als de rol van de politieke partij -eindelijk!- zou worden vastgelegd in een basiswet als de kieswet of zelfs de grondwet. daarbij zou niet alleen vereist kunnen worden dat een partij leden heeft, maar ook uitdrukkelijk worden vastgelegd dat politieke partijen er ook toe dienen regelgeving, beleid en politieke keuzes aan hun achterban uit te leggen. in geval van een incident of crisis is het immers juist van belang dat politici laten zien hoe het systeem gewerkt heeft en waarom er gekozen is voor dit systeem. waarom maak je anders wetgeving als het toch nooit acceptabel wordt gevonden bij de volgende crisis.
Vraag7
Hoe kan de burger beter worden betrokken bij vormgeving van beleid?In de Nederlandse democratische rechtsstaat is een belangrijk uitgangspunt dat iedere inwoner van Nederland invloed kan hebben op de uitoefening van overheidsmacht. Een zichtbare en heel bekende manier om deze invloed uit te oefenen, is het recht om volksvertegenwoordigers te kiezen. Daarnaast zijn er ook andere manieren om inwoners van Nederland in staat te stellen invloed op de overheidsmacht uit te oefenen. Een van die manieren is om inwoners van Nederland beter te betrekken bij het maken van beleid. Veel overheidsorganisaties investeren in deze betrokkenheid, bijvoorbeeld door het organiseren van internetconsultatie en inspraakavonden. Toch heeft de staatscommissie de indruk dat deze betrokkenheid beter kan, zodat de inwoners van Nederland meer invloed kunnen hebben op de uitoefening van overheidsmacht. Met welke concrete maatregelen kan de burger beter worden betrokken bij de vormgeving van beleid?
- ik twijfel of het inderdaad evident wenselijk is dat burgers meer invloed hebben op de uitoefening van overheidsmacht. niet alleen kan dat in conflict komen met belangrijke democratische principes als de bescherming van minderheden en het uitgangspunt dat de samenleving meer is dan een verzameling eigen belangen, het doet ook afbreuk aan:
a) de noodzaak voor de staat er voor iedereen te zijn. meer invloed van burgers heeft als risico dat de overheid zich buigt naar die burgers die in staat zijn en bereid zijn invloed uit te oefenen. een luie overheid gaat dan bovendien niet eens meer nadenken over de impact op groepen die niet gehoord zijn. vluchtelingen, zieken, gedetineerden, armen en andere kwetsbare groepen zijn daar de dupe van.
b) het verantwoordelijkheidsbesef van politici en bestuurders. het wordt dan erg makkelijk je te verbergen achter 'wat de burger wil' in plaats van de verantwoordelijkheid te voelen namens alle burgers zo goed mogelijk overheidsmacht uit te oefenen. je krijgt een soort kalimero-effect.
c) de tolerantie en solidariteit in de samenleving. er ontstaat dan immers ook sneller een 'eigen schuld, dikke bult' idee als een burger de dupe is van overheidsbeleid: je had toch invloed kunnen uitoefenen? kennelijk niet goed genoeg gedaan, pech gehad dan. dat burgers misschien geen invloed kunnen uitoefenen, of bijvoorbeeld zeer terecht geen tijd en zin hebben zich met overheidsbeleid bezig te houden, wordt dan niet meer gezien of geaccepteerd.
- in ieder geval moet altijd duidelijk zijn op welke wijze burgers invloed hebben uitgeoefend, en hoe is meegewogen wat de eigen belangen van de betreffende burgers zijn (u vraagt bijvoorbeeld in deze internetconsultatie niet naar onze achtergronden. enerzijds begrijpelijk, anderzijds weet u nu niet of ik zelf sociale zekerheid ontvang of bijvoorbeeld als advocaat vaak tegen de overheid optreedt).
Vraag8
Hoe kan worden gestimuleerd dat burgers, politici, bestuurders en ambtenaren een beter idee hebben van het belang van de rechtsstaat voor henzelf en de samenleving? En hoe kunnen burgers, politici, bestuurders en ambtenaren worden gestimuleerd dat ze gaan bijdragen aan het onderhoud van de rechtsstaat?Vrijwel iedereen vindt de rechtsstaat belangrijk, maar de meeste mensen baseren dat belang op een vage notie van wat de rechtsstaat inhoudt. Dit geldt niet alleen voor burgers, maar ook voor politici, bestuurders en ambtenaren. Het leidt ertoe dat gesprekken over de rechtsstaat zich vaak beperken tot één invalshoek, dat mensen geen idee hebben wat de rechtsstaat voor hen kan betekenen, welke rol zij erin spelen of dat de rechtsstaat niet consequent wordt uitgelegd of voorgeleefd.
De staatscommissie ziet het als belangrijke eerste stap dat burgers, politici, bestuurders en ambtenaren de betekenis van de rechtsstaat kennen en omarmen. Daarmee staat zowel het idee als het belang van de rechtsstaat bij iedereen beter op het netvlies. De vraag is: met welke maatregelen kan worden gestimuleerd dat burgers, politici, bestuurders en ambtenaren hiervan kennis nemen en dit idee omarmen? En vervolgens: hoe zorgen we ervoor dat iedereen zijn bijdrage levert aan het onderhoud van de rechtsstaat? En kunt u dat specificeren naar burgers, politici, bestuurders en ambtenaren?
1) altijd een doorwrocht jurist op het ministerie van justitie (en die veiligheid daar weghalen).
2) binnen de studies rechten, politicologie en bestuurskunde -en eventueel ook daarbuiten- veel meer aandacht aan de rechtstaat besteden, met name ook aan haar betekenis op alle vlakken -en niet alleen binnen staatsrecht of politieke/rechtsfilosofie-
3) beginnende politici, ambtenaren en bestuurders bij hun introductie uitdrukkelijk wijzen op de meest basale kernwaarden van de rechtstaat, en daarbij met name specificeren dat zij nu dus 'aan de andere kant staan': zij vormen nu de uitvoering waartegen de rechtstaat beschermt.
4) er is een neiging de rechtstaat heel absoluut op te vatten: wij hebben de beste staats- en samenlevingsvorm want wij hebben een rechtstaat. dat miskent dat het fundament van de rechtstaat ligt in twijfel: we erkennen dat verschillende mensen fundamenteel verschillende visies hebben op de beste staats- en samenlevingsvorm (theologisch, communistisch, autocratisch, democratisch) en omdat wij ook niet weten wie gelijk heeft hebben we spelregels gemaakt waar iedereen zich aan heeft te houden om zoveel mogelijk zijn eigen leven volgens die eigen wensen te vervullen. we eisen niet dat mensen ook de democratie het beste vinden; we eisen dat ze zich houden aan de uitgangspunten van de rechtstaat bij hun verhoudingen ten opzichte van de samenleving en anderen die niet hun eigen uitgangspunten delen. dat moet door de overheid veel meer worden uitgedragen
5) de overheid lijkt volkomen vergeten dat de rechtstaat in de eerste plaats dient om mensen tegen overheidsmacht te beschermen. als het gaat om ondermijning van de rechtstaat bijv. moet niet in de eerste plaats gekeken worden naar de risicos van terroristen en drug lords, maar naar de risico's van politie en politiek in hun reactie daarop.
6) in het verlengde hiervan moeten bestuurders, politici maar ook andere leden van de elite veel meer de tijd nemen om uit te leggen wat de rechtstaat is en waarom bepaalde rechten daarvan onderdeel zijn. nu is de neiging te zeggen 'we willen wel maar het is in strijd met het EVRM'. maar dat is natuurlijk goedkoop; het is een mensenrecht omdat we het een wezenlijke, fundamentele waarde vinden hebben en daarom hebben we het opgenomen in onze grondwet en het EVRM. en omdat het zo belangrijk is hebben we onszelf eraan gebonden, ook als het niet goed uitkomt of moeilijk is.