Denk opnieuw mee met de Staatscommissie rechtsstaat
Reactie
| Naam | Anoniem |
|---|---|
| Plaats | Tallinn, Estland |
| Datum | 9 april 2024 |
Vraag1
Hoe kan beleid en wetgeving minder ingewikkeld worden?Voor veel burgers is de overheid onbegrijpelijk geworden. Er zijn veel verschillende overheidsorganisaties en daarnaast zijn ook aan private organisaties bepaalde publieke taken uitbesteed of opgedragen. Dat leidt tot ingewikkelde, verkokerde wetgeving en beleid en vervolgens weer tot versplinterde dienstverlening (met eigen al dan niet digitale loketten). Als beleid en wetgeving zo ingewikkeld is dat burgers door de bomen het bos niet meer zien, is dat een rechtsstatelijk probleem. Burgers weten de overheid dan niet goed te vinden en worden daardoor niet voldoende beschermd door en tegen de overheid. Deze ingewikkeldheid geldt in het bijzonder op het gebied van sociale zekerheid, fiscaliteit en het sociaal domein. De roep om het fiscale stelsel te vereenvoudigen, de toeslagen af te schaffen of de wetgeving in het sociaal domein te herzien is logisch, maar te gemakkelijk. Daarover zijn ook al verschillende rapporten verschenen en er lopen allerlei initiatieven waar met goede wil aan wordt gewerkt door betrokkenen, maar die hebben nog niet tot de gewenste vereenvoudiging geleid. Welke maatregelen zijn volgens u nodig om beleid en wetgeving structureel minder ingewikkeld te maken?
Versimpeling belastingstelsel en afschaffing toeslagen. Terudringen/-draaien uitwoekerende zelfstandige bestuursorganen. Menselijk contact in plaats van digitale loketten. Fors hameren binnen de Raad van de Europese Unie en vis-à-vis de Europese Commissie op menselijke maat, subsidiariteit, bondigheid, uitvoerbaarheid en halt op voortwoekerende rapportageverplichtingen en nalevingstoetsen in EU-recht.
Vraag2
Welke wetgeving moet als eerste worden vereenvoudigd?Bij de vorige vraag is toegelicht dat het stelsel van beleid en wetgeving de afgelopen jaren heel ingewikkeld is geworden. Dit geldt in het bijzonder voor wetgeving op het gebied van sociale zekerheid (bijvoorbeeld het aanvragen en gebruik maken van toeslagen en uitkeringen), fiscaliteit (ingewikkelde belastingregels en daarbij horende uitzonderingen) en het sociaal domein (het gebruik maken van sociale voorzieningen bijvoorbeeld op grond van de Wet maatschappelijke ondersteuning). Het is nodig om wetgeving te vereenvoudigen. Aan welke wetgeving moet hierbij prioriteit worden gegeven?
Fiscaliteit
Vraag3
Hoe kan bij maatwerk willekeur worden voorkomen?Aan een belangrijk deel van de ambtenaren die veel contact met burgers hebben, worden twee botsende eisen gesteld. Aan de ene kant is de eis dat het niet uitmaakt welke ambtenaar een burger treft. Elke ambtenaar moet een burger gelijk behandelen. Aan de andere kant is het belangrijk dat een ambtenaar rekening houdt met de specifieke situatie van de burger. Dit noemen we maatwerk. Als een ambtenaar maatwerk levert, kan het ertoe leiden dat hij de ene burger anders behandelt dan een ander. Dus niet gelijk. Kortom, maatwerk en gelijk behandelen, levert voor de ambtenaar spanning op. Hoe moeten ambtenaren met deze spanning omgaan? Wat mag een burger daarin van een ambtenaar verwachten en wat niet?
De gelijkheid zit 'm in de wet en regelgeving. Maar elk individueel geval is anders. Dat geldt bij rechtszaken even goed. Dus het is normaal dat maatwerk wordt geleverd en gevallen anders behandeld (kunnen) worden. Ambtenaren zouden eventueel deels vergelijkbare opleidingscursussen moeten volgen als rechters op dat vlak.
Vraag4
Hoe kan het contact tussen burger en overheid worden verbeterd?Een toegankelijke, begripvolle overheid en duidelijke overheidscommunicatie zijn belangrijke voorwaarden om burgers mee te kunnen laten doen met de rechtsstaat. Deze voorwaarden staan echter onder druk. Een aanzienlijk deel van de inwoners van Nederland begrijpt de communicatie vanuit de overheid niet. Burgers weten daardoor niet of de overheid iets van ze verwacht, en als dat het geval is, wat ze dan precies moeten doen. Daarnaast voelen deze burgers zich in het contact met de overheid vaak niet echt gehoord en ervaren zij veel wantrouwen. Met welke concrete maatregelen kan het contact tussen de overheid en de burger worden verbeterd?
Onderwijsverbetering! Niet alleen burgerschapsonderwijs, maar in het algemeen Nederlandse taal- en letterkunde en wiskunde. Daarnaast moeten ambtenaren in telefoongesprekken, fysiek en schriftelijk ten eerste bereikbaar zijn, of reageren (zelf contact opnemen), en ten tweede een luisterend oor tonen. Niet als een robot de zaak afhandelen maar - net als een rechter - luisteren naar het verhaal en pleit van de burger. Vervolgens moeten besluiten deugdelijk, openhartig en bondig worden gemotiveerd en niet met standaardfrases waarmee de overheid zich vooral nergens bloot wil geven of vooral wil indekken.
Vraag5
Hoe kan doorprocederen door overheidsorganisaties worden verminderd?Bij bezwaar- en beroepszaken tussen burger en overheid komt het regelmatig voor dat de overheid onnodig doorprocedeert, soms tot de hoogste rechter. Burgers ervaren dit als een enorme last. Dit is een gebrek in de rechtsbescherming die de overheid dient te bieden. Met welke concrete maatregelen kan doorprocederen door de overheid worden verminderd?
Dit is een lastige want het is begrijpelijk dat de overheid indien het serieuze horizontale kwesties betreft precedenten door de hoogste rechter bevestigt wil zien, ook ten behoeve van de algehele rechtszekerheid voor haarzelf en dientengevolge ook voor burgers. Maar daar moet de overheid een soort juridische toets (interne circulaire) voor inbouwen om door onafhankelijke juristen (van bijvoorbeeld V&J of BZK) te laten beoordelen of daadwerkelijk een belangrijk juridisch geschil voorlegt dat zo zwaar weegt voor overheidshandelen ook op andere terreinen dat men een uniforme uitspraak van de hoogste rechter wenst en dat kleine individuele geschillen worden gelaten. Voor puur eerste en tweede aanleg (voorzover in het toepasselijk bestuursprocesrecht voorhanden) kan wellicht een soort financiële drempel worden ingesteld. Bij <€1000, geen (hoger) beroep, bij <5000 geen cassatie (of 2500 en 10000, etc.).
Ook moet echt een einde gemaakt worden van drie aparte hoogste bestuursgerechten. Gewoon allemaal samenvoegen in nieuwe bestuursrechtkamer bij de Hoge Raad, zodat de Raad van State zich puur kan concentreren op de grondwettelijkheid van wetsvoorstellen en het staatsrechtelijk adviseren in het algemeen.
Vraag6
Hoe kunnen te grote beloften van de politiek en overheid worden voorkomen?Naar aanleiding van incidenten of een crisis bestaat bij de politiek en de overheid al snel de neiging om meer te beloven dan waar gemaakt kan worden of om maatregelen voor te stellen die niet mogelijk zijn onder het geldende recht. Denk bijvoorbeeld aan de zeer traag verlopende hersteloperatie toeslagen. Hierdoor ontstaat een tegenstelling tussen wat de overheid zegt en wat de overheid doet. Dit leidt uiteindelijk bij burgers tot een lager vertrouwen in de overheid. De rechtsstaat kan alleen goed werken als er sprake is van een goed samenspel tussen burgers en overheid. Als burgers geen vertrouwen meer hebben in de overheid kunnen ze afhaken. Het samenspel tussen burger en overheid valt dan stil. Dit ondergraaft de werking van de rechtsstaat. Hoe kan worden voorkomen dat politiek en overheid te grote beloften doen die niet kunnen worden waargemaakt?
Dat lijkt me makkelijk. Niet liegen, niet zaken makkelijker doen voorkomen dan ze zijn en dus geen beloften doen die je niet kan waar maken of waarvan je nog niet weet of je ze kan waar maken. Politici - bewindslieden én Kamerleden - moeten serieuzer worden, geen marktkooplui spelen, en bedachtzamer zijn en adviezen van ambtenaren, rechters, wetenschappers en Hoge Colleges van Staat, in acht nemen.
Vraag7
Hoe kan de burger beter worden betrokken bij vormgeving van beleid?In de Nederlandse democratische rechtsstaat is een belangrijk uitgangspunt dat iedere inwoner van Nederland invloed kan hebben op de uitoefening van overheidsmacht. Een zichtbare en heel bekende manier om deze invloed uit te oefenen, is het recht om volksvertegenwoordigers te kiezen. Daarnaast zijn er ook andere manieren om inwoners van Nederland in staat te stellen invloed op de overheidsmacht uit te oefenen. Een van die manieren is om inwoners van Nederland beter te betrekken bij het maken van beleid. Veel overheidsorganisaties investeren in deze betrokkenheid, bijvoorbeeld door het organiseren van internetconsultatie en inspraakavonden. Toch heeft de staatscommissie de indruk dat deze betrokkenheid beter kan, zodat de inwoners van Nederland meer invloed kunnen hebben op de uitoefening van overheidsmacht. Met welke concrete maatregelen kan de burger beter worden betrokken bij de vormgeving van beleid?
De internetconsultaties zijn een hele goede manier. Sta deels ook meer open voor petities en spontaan ingezonden brieven en geef ruchtbaarheid aan de mogelijkheid daartoe en maak budget vrij voor het op media (kranten, televisie, internetnieuws-sites) aankondigen van internetconsultaties over grote wetten (wonen, pensioenen, belastingen, enz.).
Vraag8
Hoe kan worden gestimuleerd dat burgers, politici, bestuurders en ambtenaren een beter idee hebben van het belang van de rechtsstaat voor henzelf en de samenleving? En hoe kunnen burgers, politici, bestuurders en ambtenaren worden gestimuleerd dat ze gaan bijdragen aan het onderhoud van de rechtsstaat?Vrijwel iedereen vindt de rechtsstaat belangrijk, maar de meeste mensen baseren dat belang op een vage notie van wat de rechtsstaat inhoudt. Dit geldt niet alleen voor burgers, maar ook voor politici, bestuurders en ambtenaren. Het leidt ertoe dat gesprekken over de rechtsstaat zich vaak beperken tot één invalshoek, dat mensen geen idee hebben wat de rechtsstaat voor hen kan betekenen, welke rol zij erin spelen of dat de rechtsstaat niet consequent wordt uitgelegd of voorgeleefd.
De staatscommissie ziet het als belangrijke eerste stap dat burgers, politici, bestuurders en ambtenaren de betekenis van de rechtsstaat kennen en omarmen. Daarmee staat zowel het idee als het belang van de rechtsstaat bij iedereen beter op het netvlies. De vraag is: met welke maatregelen kan worden gestimuleerd dat burgers, politici, bestuurders en ambtenaren hiervan kennis nemen en dit idee omarmen? En vervolgens: hoe zorgen we ervoor dat iedereen zijn bijdrage levert aan het onderhoud van de rechtsstaat? En kunt u dat specificeren naar burgers, politici, bestuurders en ambtenaren?
Onderwijs! Burgerschapsonderwijs, maatschappijleer, Tweede Kamer spelen (à la moot courts of model united nations), grondwet lezen (net als het Wilhelmus wordt gelezen op zijn minst één keer in het onderwijs), en verplichte training basisbeginselen van staatsinrichting en staatsrecht voor ambtenaren op alle niveau's met verschillende mates van diepgang naar gelang verantwoordelijkheid.
Daarnaast is het schokkend dat de media, zelfs NRC Handelsblad, nauwelijks aandacht hebben geschonken aan de dozijn grondwetswijzigingen die de afgelopen jaren door de kabinetten o.l.v. Rutte tot stand zijn gebracht of voorgesteld. Zo is de eerste grote verbouwing van onze grondwet in een halve eeuw geruisloos aan 99,99999% van de burgers voorbij gegaan. Overigens waren al die grondwetswijzigingsvoorstellen van de regering zeer goed, maar het is idioot dat er geen ruchtbaarheid aan wordt gegeven, laat staan echt debat wordt gevoerd - hoe oncontroversieel de idealen van de grondwetswijzigingsvoorstellen ook waren - terwijl er de jure bij de afgelopen verkiezingen wel telkens door de burger over werd gestemd. Wellicht zou het in dat kader een goede optie zijn om bij de verzending van het briefstembewijs net als in Zwitserland bij referenda, een kort 'leaflet' mee te sturen over de aanhangige grondwetswijzigingen die bij die Tweede Kamerverkiezingen voorliggen.