Denk opnieuw mee met de Staatscommissie rechtsstaat

Reactie

Naam	Stichting PEP International i.l. (C.S.M. Bergé)
Plaats	Huizen
Datum	21 april 2024

Vraag1

Hoe kan beleid en wetgeving minder ingewikkeld worden?

Voor veel burgers is de overheid onbegrijpelijk geworden. Er zijn veel verschillende overheidsorganisaties en daarnaast zijn ook aan private organisaties bepaalde publieke taken uitbesteed of opgedragen. Dat leidt tot ingewikkelde, verkokerde wetgeving en beleid en vervolgens weer tot versplinterde dienstverlening (met eigen al dan niet digitale loketten). Als beleid en wetgeving zo ingewikkeld is dat burgers door de bomen het bos niet meer zien, is dat een rechtsstatelijk probleem. Burgers weten de overheid dan niet goed te vinden en worden daardoor niet voldoende beschermd door en tegen de overheid. Deze ingewikkeldheid geldt in het bijzonder op het gebied van sociale zekerheid, fiscaliteit en het sociaal domein. De roep om het fiscale stelsel te vereenvoudigen, de toeslagen af te schaffen of de wetgeving in het sociaal domein te herzien is logisch, maar te gemakkelijk. Daarover zijn ook al verschillende rapporten verschenen en er lopen allerlei initiatieven waar met goede wil aan wordt gewerkt door betrokkenen, maar die hebben nog niet tot de gewenste vereenvoudiging geleid. Welke maatregelen zijn volgens u nodig om beleid en wetgeving structureel minder ingewikkeld te maken?

Daarom zal beleid en wetgeving dichter bij de burgers gebracht moeten worden. Burgers zijn medeverantwoordelijk voor de samenleving. Dat is meer dan bij verkiezingen op analfabete wijze een rondje rood kleuren. En dat anno 2024. Partijpolitiek is een inherent conflictmodel. Wij tegen zij; ik tegen hem/haar. Loze verkiezingsbeloftes en -slogans. Het Huis van Thorbeckes - incl. grondwet, grondrechten en -plichten - dient hervormd te worden. Stapsgewijs. Opbouw vanaf lokaal, overheids- en burgerparticipatie v.v. Concrete voorstellen, praktijkvoorbeelden en tools zijn er. Hoogste tijd, juist nu bij de heersende digitalisering, privatisering, financialisering, globalisering enz. Vanaf lokaal, naar regionaal, provinciaal, landelijk, europees en veder ...

Vraag2

Welke wetgeving moet als eerste worden vereenvoudigd?

Bij de vorige vraag is toegelicht dat het stelsel van beleid en wetgeving de afgelopen jaren heel ingewikkeld is geworden. Dit geldt in het bijzonder voor wetgeving op het gebied van sociale zekerheid (bijvoorbeeld het aanvragen en gebruik maken van toeslagen en uitkeringen), fiscaliteit (ingewikkelde belastingregels en daarbij horende uitzonderingen) en het sociaal domein (het gebruik maken van sociale voorzieningen bijvoorbeeld op grond van de Wet maatschappelijke ondersteuning). Het is nodig om wetgeving te vereenvoudigen. Aan welke wetgeving moet hierbij prioriteit worden gegeven?

! Decentraliseren van de onderliggende stelsels, dichter bij de uitvoerende ambtenaren en betrokken burgers!
Een democratisch innovatie/verbetering, zeker ook i.o.m. met betrokken experts en ervaringsdeskundigen, die het gewenste concrete stappenplan kunnen ontwikkelen. Hand in hand met de al zo lang gesignaleerde, doorgeschoten verkokering. Eerlijk, gezond, kleinschalig, veelvormig, flexibel zijn lessen uit het verleden en voorbeelden van criteria. Voorwaarde is o.a. een gezond en veilig publiek geldstelsel. SDG 8 moet gewijzigd worden in een circulaire economie. Op naar een gezond Waterwerk van Ons Geld, van invloed op alle publieke basisvoorzieningen.
De huidige centralisatie top down, zelfs vanuit Europa, zoals de e-id en de geplande e-cash, staat haaks op MeMo-maatwerk, naar MEns- en Milieuvriendelijk Ondernemen en Beleid.

Vraag3

Hoe kan bij maatwerk willekeur worden voorkomen?

Aan een belangrijk deel van de ambtenaren die veel contact met burgers hebben, worden twee botsende eisen gesteld. Aan de ene kant is de eis dat het niet uitmaakt welke ambtenaar een burger treft. Elke ambtenaar moet een burger gelijk behandelen. Aan de andere kant is het belangrijk dat een ambtenaar rekening houdt met de specifieke situatie van de burger. Dit noemen we maatwerk. Als een ambtenaar maatwerk levert, kan het ertoe leiden dat hij de ene burger anders behandelt dan een ander. Dus niet gelijk. Kortom, maatwerk en gelijk behandelen, levert voor de ambtenaar spanning op. Hoe moeten ambtenaren met deze spanning omgaan? Wat mag een burger daarin van een ambtenaar verwachten en wat niet?

Cruciale beleidsles uit een Regeringsadvies n.a.v. Scandinavisch beleid:
"gelijke rechten in een ongelijke samenleving vergroten de sociale ongelijkheid".
Hier voeg ik graag aan toe de genetische onderzoeksvaststelling: We zijn allemaal ongelijk.
Overigens niet alleen genetisch, maar ook qua achtergrond, milieu, ontwikkeling, etc.
Maatwerk en de ongelijkheid van iedere burger zal iig uitgangspunt moeten zijn van beleid. Dat vereist omdenken en aanzienlijke aanpassingen/verbeteringen. Ook dit stapsgewijze, met, zoals eerder aangegeven, vanaf lokaal. Dat betekent een bottom-up benadering met als consequentie maatwerk op gemeentelijk niveau, uitbreiding van gemeentelijke bestuur en medewerkers, incl. adequate competentie en financiering. Maatwerk betekent ook bereikbaarheid, vaardigheden zoals LSD en een democratische, open (gender)lens.
Deze omwenteling is haalbaar en betaalbaar door gelijktijdige afbouw van het nationale waterhoofd aan bestuurders, ambtenaren, instituties etc. incl. de bijbehorende voorlichters, lobbyisten en mediagebruik/-misbruik.

Vraag4

Hoe kan het contact tussen burger en overheid worden verbeterd?

Een toegankelijke, begripvolle overheid en duidelijke overheidscommunicatie zijn belangrijke voorwaarden om burgers mee te kunnen laten doen met de rechtsstaat. Deze voorwaarden staan echter onder druk. Een aanzienlijk deel van de inwoners van Nederland begrijpt de communicatie vanuit de overheid niet. Burgers weten daardoor niet of de overheid iets van ze verwacht, en als dat het geval is, wat ze dan precies moeten doen. Daarnaast voelen deze burgers zich in het contact met de overheid vaak niet echt gehoord en ervaren zij veel wantrouwen. Met welke concrete maatregelen kan het contact tussen de overheid en de burger worden verbeterd?

Communicatie, zeker waar die onder druk staat, is niet voldoende. Hoor en wederhoor. Dialoog.
Concrete maatregelen zijn o.a.:
- vanuit een integrale aanpak leren over de geschiedenis van de partijpolitiek, de ontwikkeling van onderwijs, van de Rechten van de Mens, Vrouw en Kind, over het belang van een echte democratische rechtsstaat enz.
- lokale, regionale nationale en internationale ronde tafelbijeenkomsten voor uitwissseling en met vervolgafspraken
- proefproject(en) met een gemeentevereniging, waar alle burgers lid van zijn, zonder politieke partijen. Een echte vereniging met een alv, commissies, gekozen bestuur, geaccordeerde begroting en jaarplan/-rekening enz. Via de geëigende tools inwoners betrekken, van jong tot oud. Vooral jong, zij moeten nog leren democratiseren. Er lopen al initiatieven bij de VNG e.a. #ElkeStemTelt
- en alles wat verder nodig is voor wederzijds begrip en afstemming

Vraag5

Hoe kan doorprocederen door overheidsorganisaties worden verminderd?

Bij bezwaar- en beroepszaken tussen burger en overheid komt het regelmatig voor dat de overheid onnodig doorprocedeert, soms tot de hoogste rechter. Burgers ervaren dit als een enorme last. Dit is een gebrek in de rechtsbescherming die de overheid dient te bieden. Met welke concrete maatregelen kan doorprocederen door de overheid worden verminderd?

Dit is weer een voorbeeld van ´ongelijkheid´. In kennis, geld, uithoudingsvermogen etc.
Maatwerk op lokaal niveau is een goede eerste stap. Onafhankelijke deskundigen zullen meer en meer een plek in het gemeentehuis moeten vinden, met een open oor en oog voor de inwoners. Offline en online.
Zoals een ombuds, een sociaal en juridisch spreekuur, voor inwoners. Het ambtenarenapparaat staat nu ten dienste van de uitvoering van beleid.
Een open gemeentehuis van een open lokale overheid, met ook plek voor lokale werkgroepen, inwonersinitiatieven. Ook voor buurt- en wijkoverstijgende burgerzaken.
Zeker, daar zijn financiën aan verbonden. Het afbouwen van de dure Haagse omweg is een gelijktijdige noodzaak. Zoals o.a. ook Herman Tjeenk Willink aangeeft in ´Het Tij Tegen`, het kan en moet ander/beter/democratischer . Een verbouwing van het Huis van Thorbecke gaat gepaard met Open Gemeentehuizen.

Vraag6

Hoe kunnen te grote beloften van de politiek en overheid worden voorkomen?

Naar aanleiding van incidenten of een crisis bestaat bij de politiek en de overheid al snel de neiging om meer te beloven dan waar gemaakt kan worden of om maatregelen voor te stellen die niet mogelijk zijn onder het geldende recht. Denk bijvoorbeeld aan de zeer traag verlopende hersteloperatie toeslagen. Hierdoor ontstaat een tegenstelling tussen wat de overheid zegt en wat de overheid doet. Dit leidt uiteindelijk bij burgers tot een lager vertrouwen in de overheid. De rechtsstaat kan alleen goed werken als er sprake is van een goed samenspel tussen burgers en overheid. Als burgers geen vertrouwen meer hebben in de overheid kunnen ze afhaken. Het samenspel tussen burger en overheid valt dan stil. Dit ondergraaft de werking van de rechtsstaat. Hoe kan worden voorkomen dat politiek en overheid te grote beloften doen die niet kunnen worden waargemaakt?

Er is sprake van een goed samenspel tussen burger en overheid als de verscheidenheid aan werkelijke belangen van burgers, kinderen en volwassenen, centraal komen te staan: hun rechten, plichten, hun medeverantwoordelijkheid in brede zin. De overheid is er voor burgers, niet andersom. Nu is er in toenemende mate ondermijning door de overheid zelf (overtreding grondwet, wetten en een informatie-bermudadriehoek), door politici, ambtenaren en ook door burgers.
Al of niet terecht wantrouwen aan beide zijden. Een wederzijdse kritische, betrokken houding/inbreng is gevraagd.
Juist dit kan lokaal beginnen en vandaar opgebouwd worden richting bovenlokaal. Dit geldt zeker voor publieke basisvoorzieningen, zoals openbaar vervoer, energie, wonen, milieu, zorg en meer ......
Ongebreideld er van bovenaf miljarden tegenaan gooien staat een gezond, open en eerlijk publiek beleid radicaal in de weg. Dit geld gaat juist niet naar de mensen en organisaties die het in de eerste lijn nodig hebben, maar naar dure bureaus, (vervolg)onderzoeken, campagnes etc., waardoor verkokering en het ontbreken van concrete oplossingen door blijft gaan.

Vraag7

Hoe kan de burger beter worden betrokken bij vormgeving van beleid?

In de Nederlandse democratische rechtsstaat is een belangrijk uitgangspunt dat iedere inwoner van Nederland invloed kan hebben op de uitoefening van overheidsmacht. Een zichtbare en heel bekende manier om deze invloed uit te oefenen, is het recht om volksvertegenwoordigers te kiezen. Daarnaast zijn er ook andere manieren om inwoners van Nederland in staat te stellen invloed op de overheidsmacht uit te oefenen. Een van die manieren is om inwoners van Nederland beter te betrekken bij het maken van beleid. Veel overheidsorganisaties investeren in deze betrokkenheid, bijvoorbeeld door het organiseren van internetconsultatie en inspraakavonden. Toch heeft de staatscommissie de indruk dat deze betrokkenheid beter kan, zodat de inwoners van Nederland meer invloed kunnen hebben op de uitoefening van overheidsmacht. Met welke concrete maatregelen kan de burger beter worden betrokken bij de vormgeving van beleid?

We voldoen inderdaad niet aan de uitgangspunten van een democratische rechtsstaat. Het recht om volksvertegenwoordigers te kiezen is vooralsnog een wassen neus, zeker ook als we kijken naar de al of niet democratische gang van zeken binnen politieke partijen. Door de constellatie van de politieke partijen, de positie van kamerleden op persoonlijke titel incl. fractiediscipline, het ingebakken conflictmodel van coalitie versus oppositie, de opzet van verkiezingen (niet op de inhoud, 1 rood bolletje, op 1 persoon met mooie/loze beloftes etc.; zelfs een 1 persoonszaakje kan een partij zijn, zie PVV), enz.........
Ook een burgerberaad is niet echt een democratische oplossing wat betreft de inbreng van burgers. Bovendien gaan overheden niet gauw van tevoren akkoord met de uitkomsten. Het opzetten van proefprojecten richting de opbouw van gemeenteverenigingen met de inwoners als leden kan een structurele en culturele omslag betekenen in de opbouw en versterking van de lokale democratie. De tools van DIA zijn nu vooral gericht op de lokale overheid, terwijl de zo noodzakelijke tools voor inwoners ontbreken. Goed ook om de praktijkervaringen van organisaties als Movisie, LSA e.a. hierbij te betrekken. Vooral ook jongeren met hun speciale problematiek actief betrekken bij het meedenken en meedoen, zou hierbij een van de prioriteiten moeten zijn: the wisdom of the crowd. :)

Vraag8

Hoe kan worden gestimuleerd dat burgers, politici, bestuurders en ambtenaren een beter idee hebben van het belang van de rechtsstaat voor henzelf en de samenleving? En hoe kunnen burgers, politici, bestuurders en ambtenaren worden gestimuleerd dat ze gaan bijdragen aan het onderhoud van de rechtsstaat?

Vrijwel iedereen vindt de rechtsstaat belangrijk, maar de meeste mensen baseren dat belang op een vage notie van wat de rechtsstaat inhoudt. Dit geldt niet alleen voor burgers, maar ook voor politici, bestuurders en ambtenaren. Het leidt ertoe dat gesprekken over de rechtsstaat zich vaak beperken tot één invalshoek, dat mensen geen idee hebben wat de rechtsstaat voor hen kan betekenen, welke rol zij erin spelen of dat de rechtsstaat niet consequent wordt uitgelegd of voorgeleefd.
De staatscommissie ziet het als belangrijke eerste stap dat burgers, politici, bestuurders en ambtenaren de betekenis van de rechtsstaat kennen en omarmen. Daarmee staat zowel het idee als het belang van de rechtsstaat bij iedereen beter op het netvlies. De vraag is: met welke maatregelen kan worden gestimuleerd dat burgers, politici, bestuurders en ambtenaren hiervan kennis nemen en dit idee omarmen? En vervolgens: hoe zorgen we ervoor dat iedereen zijn bijdrage levert aan het onderhoud van de rechtsstaat? En kunt u dat specificeren naar burgers, politici, bestuurders en ambtenaren?

Alles is al gezegd en geschreven, maar nog niet gedaan. Rapporten, adviezen, boeken, artikelen, parlementaire enquêtes, position papers, enz. enz. , ze zijn ter kennisname, komen in de la, of leiden tot vervolg ... van hetzelfde.
Naast burgers, politici, bestuurders en ambtenaren, zitten ook wetenschappers, ngo´s, media, bedrijven enz. ook doorgaans in hun eigen hub en gaan voor hun eigen belangen. Nationaal en ook internationaal: denk aan o.a. de Big Tech/Data, Big Banks, Big Oil, Big Food, Big Con, Big Pharma, en de invloed van de G7, B7, G20 en B20. Alleen al in Brussel lopen naar schatting 30.000 lobbyisten rond; daarmee zijn er in Brussel evenveel lobbyisten als ambtenaren van de Europese Commissie. Bedrijven en belangenorganisaties beïnvloeden zodoende continu de besluitvorming. De politieke en journalistieke is niet in staat tot onafhankelijke controle. Die invloed en die belangen kunnen en moeten gekanteld worden naar meer decentraal, gezond, eerlijk en veilig maatwerk.
Uit de hoeveelheid reacties, die gevraagd en ongevraagd bij de Staatscommissie binnen zijn gekomen, valt een rijke oogst te verzamelen.
De analyse en voorstellen zal hopelijk ook een concreet plan van aanpak bevatten t.b.v. een betere democratische rechtsstaat.
Een actueel voorbeeld: de V100 richt zich op de Nationale Verantwoordingsdag door de Algemene Rekenkamer op de 3e woensdag van mei.
Zo´n Verantwoordingsdag is een goede gelegenheid om deze ook door Provinciale en Lokale Rekenkamers in te voeren. Burgers, politici, bestuurders en ambtenaren kunnen meewerken aan de verantwoording van de jaarrekening. Zo nodig, kunnen ze gezamenlijk maatregelen voorstellen om tot goedkeuring te komen.
Er is veel wijsheid en moed nodig om vanuit eeuwenoude tradities nieuwe vormen te ontwerpen en dichtgeslibde paden weer begaanbaar te maken. Er zijn veel burgers, politici, bestuurders en ambtenaren die daar graag aan mee willen werken en met elkaar al doende willen leren. Ik ben er een van en doe graag. Voor nu een korte bijdrage.
Ik wens de Staatscommissie Rechtsstaat alle wijsheid en moed toe.
Met dank voor het meedenken en met vriendelijke groet, Conny Bergé