Denk opnieuw mee met de Staatscommissie rechtsstaat

Reactie

Naam	Mw. F.H.E. Scheffer
Plaats	Dordrecht
Datum	19 april 2024

Vraag1

Hoe kan beleid en wetgeving minder ingewikkeld worden?

Voor veel burgers is de overheid onbegrijpelijk geworden. Er zijn veel verschillende overheidsorganisaties en daarnaast zijn ook aan private organisaties bepaalde publieke taken uitbesteed of opgedragen. Dat leidt tot ingewikkelde, verkokerde wetgeving en beleid en vervolgens weer tot versplinterde dienstverlening (met eigen al dan niet digitale loketten). Als beleid en wetgeving zo ingewikkeld is dat burgers door de bomen het bos niet meer zien, is dat een rechtsstatelijk probleem. Burgers weten de overheid dan niet goed te vinden en worden daardoor niet voldoende beschermd door en tegen de overheid. Deze ingewikkeldheid geldt in het bijzonder op het gebied van sociale zekerheid, fiscaliteit en het sociaal domein. De roep om het fiscale stelsel te vereenvoudigen, de toeslagen af te schaffen of de wetgeving in het sociaal domein te herzien is logisch, maar te gemakkelijk. Daarover zijn ook al verschillende rapporten verschenen en er lopen allerlei initiatieven waar met goede wil aan wordt gewerkt door betrokkenen, maar die hebben nog niet tot de gewenste vereenvoudiging geleid. Welke maatregelen zijn volgens u nodig om beleid en wetgeving structureel minder ingewikkeld te maken?

Mijn indruk is dat er veel teveel loketten zijn om je recht te halen. Bij de Raad van State als gemeentebestuur een onwelgevallig besluit heeft genomen. Of de provinciale ombudsman als de gemeente zich niet bij de landelijke ombudsman heeft aangesloten. Of burgerlijke rechter? En voor mensen met middeninkomens die geen rechtsbijstandsverzekering hebben een lastige keuze: ga ík besluit aanvechten en risico lopen alle kosten zelf te moeten betalen? Ik moest twee keer naar de Raad van State; gemeenteambtenaren deden in de tweede zitting geen recht aan de werkelijkheid (hemelsbrede afstand voor afval wegbrengen betekende voor mij zwemmen door een vijver; mij werd mond gesnoerd toen ik wilde protesteren). Alle kosten op mijn conto: twee keer naar Den Haag vanuit Hengelo met overnachting). En verslag van de zitting kon ik niet krijgen want “is niet in het algemeen belang” Die laatste zou op z’n minst verduidelijkt moeten worden; met termen als “algemeen belang” kun je alles wat voor burgers wel belangrijk is ‘inhoudsloos maken oftewel doodslaan’.

Vraag2

Welke wetgeving moet als eerste worden vereenvoudigd?

Bij de vorige vraag is toegelicht dat het stelsel van beleid en wetgeving de afgelopen jaren heel ingewikkeld is geworden. Dit geldt in het bijzonder voor wetgeving op het gebied van sociale zekerheid (bijvoorbeeld het aanvragen en gebruik maken van toeslagen en uitkeringen), fiscaliteit (ingewikkelde belastingregels en daarbij horende uitzonderingen) en het sociaal domein (het gebruik maken van sociale voorzieningen bijvoorbeeld op grond van de Wet maatschappelijke ondersteuning). Het is nodig om wetgeving te vereenvoudigen. Aan welke wetgeving moet hierbij prioriteit worden gegeven?

Niet alleen toeslagen en uitkeringen ook op het gebied van bv afvalverwerking…. Iedere gemeente worstelt hiermee en gemeenten maken zeer verschillende keuzes. Mijn indruk is dat met name kwetsbare ouderen alsmede mensen met lage inkomens hier te vaak de dupe van worden.

Vraag3

Hoe kan bij maatwerk willekeur worden voorkomen?

Aan een belangrijk deel van de ambtenaren die veel contact met burgers hebben, worden twee botsende eisen gesteld. Aan de ene kant is de eis dat het niet uitmaakt welke ambtenaar een burger treft. Elke ambtenaar moet een burger gelijk behandelen. Aan de andere kant is het belangrijk dat een ambtenaar rekening houdt met de specifieke situatie van de burger. Dit noemen we maatwerk. Als een ambtenaar maatwerk levert, kan het ertoe leiden dat hij de ene burger anders behandelt dan een ander. Dus niet gelijk. Kortom, maatwerk en gelijk behandelen, levert voor de ambtenaar spanning op. Hoe moeten ambtenaren met deze spanning omgaan? Wat mag een burger daarin van een ambtenaar verwachten en wat niet?

Communicatie…. Zorg dat een ambtenaar de ruimte heeft om met een collega of (zonodig) met een ‘chef’ kan overleggen over de keuzes die hij/zij moet maken uit hoofde van zijn/haar functie.

Vraag4

Hoe kan het contact tussen burger en overheid worden verbeterd?

Een toegankelijke, begripvolle overheid en duidelijke overheidscommunicatie zijn belangrijke voorwaarden om burgers mee te kunnen laten doen met de rechtsstaat. Deze voorwaarden staan echter onder druk. Een aanzienlijk deel van de inwoners van Nederland begrijpt de communicatie vanuit de overheid niet. Burgers weten daardoor niet of de overheid iets van ze verwacht, en als dat het geval is, wat ze dan precies moeten doen. Daarnaast voelen deze burgers zich in het contact met de overheid vaak niet echt gehoord en ervaren zij veel wantrouwen. Met welke concrete maatregelen kan het contact tussen de overheid en de burger worden verbeterd?

Nogmaals: Laat “ de overheid” zich niet verschuilen achter termen als “ het algemeen belang “. Mijn vraag kon niet beantwoord worden omdat het niet in het “algemeen belang” was. En dat terwijl er minstens twee griffie-medewerkers bij de zitting aanwezig waren. En ik twijfel of er niet ook nog geluidsopnames zijn gemaakt.

Vraag5

Hoe kan doorprocederen door overheidsorganisaties worden verminderd?

Bij bezwaar- en beroepszaken tussen burger en overheid komt het regelmatig voor dat de overheid onnodig doorprocedeert, soms tot de hoogste rechter. Burgers ervaren dit als een enorme last. Dit is een gebrek in de rechtsbescherming die de overheid dient te bieden. Met welke concrete maatregelen kan doorprocederen door de overheid worden verminderd?

De overheid vergeet in dit soort omstandigheden dat ‘de burger’ een gewoon mens is met dezelfde behoeften of stoornissen als de mens/burger die in zo’n geval de overheid vertegenwoordigt. Immers “de overheid” wordt vertegenwoordigd door mensen die evenmin altijd en in alle gevallen gelijk moeten krijgen. Laatste jaren zien we vaak dat De Overheid (= leden Staten Generaal en leden kabinet) besluiten neemt die geen recht doen aan de bescherming van ‘gewone’ mensen.

Vraag6

Hoe kunnen te grote beloften van de politiek en overheid worden voorkomen?

Naar aanleiding van incidenten of een crisis bestaat bij de politiek en de overheid al snel de neiging om meer te beloven dan waar gemaakt kan worden of om maatregelen voor te stellen die niet mogelijk zijn onder het geldende recht. Denk bijvoorbeeld aan de zeer traag verlopende hersteloperatie toeslagen. Hierdoor ontstaat een tegenstelling tussen wat de overheid zegt en wat de overheid doet. Dit leidt uiteindelijk bij burgers tot een lager vertrouwen in de overheid. De rechtsstaat kan alleen goed werken als er sprake is van een goed samenspel tussen burgers en overheid. Als burgers geen vertrouwen meer hebben in de overheid kunnen ze afhaken. Het samenspel tussen burger en overheid valt dan stil. Dit ondergraaft de werking van de rechtsstaat. Hoe kan worden voorkomen dat politiek en overheid te grote beloften doen die niet kunnen worden waargemaakt?

Wijsheid… onderwijs verbeteren…. Politiek en andere overheden moeten veel meer aandacht hebben voor Uitvoerbaarheid van vast te stellen amvb’s en wetten of regelgeving.
Dat is nu al duidelijk bij de beoogde pensioen’hervorming’ met de WTP. Niemand in de politiek kan de wet aan gewone werknemers en gepensioneerden uitleggen en de uitvoerbaarheid is niet duidelijk; gaat zo te zien ook nog eens klauwen met geld kosten terwijl dat bekostigd wordt uit door deelnemers (loon) en werkgevers (premies) opgebrachte middelen.

Vraag7

Hoe kan de burger beter worden betrokken bij vormgeving van beleid?

In de Nederlandse democratische rechtsstaat is een belangrijk uitgangspunt dat iedere inwoner van Nederland invloed kan hebben op de uitoefening van overheidsmacht. Een zichtbare en heel bekende manier om deze invloed uit te oefenen, is het recht om volksvertegenwoordigers te kiezen. Daarnaast zijn er ook andere manieren om inwoners van Nederland in staat te stellen invloed op de overheidsmacht uit te oefenen. Een van die manieren is om inwoners van Nederland beter te betrekken bij het maken van beleid. Veel overheidsorganisaties investeren in deze betrokkenheid, bijvoorbeeld door het organiseren van internetconsultatie en inspraakavonden. Toch heeft de staatscommissie de indruk dat deze betrokkenheid beter kan, zodat de inwoners van Nederland meer invloed kunnen hebben op de uitoefening van overheidsmacht. Met welke concrete maatregelen kan de burger beter worden betrokken bij de vormgeving van beleid?

Referendum.
En burgerberaad heb ik sinds mijn eerste dag deelname aan uw burgerpanel niet al teveel vertrouwen meer in. Hoe belangrijk ook, in dit geval zat ik bij twee deelsessies waar nagenoeg de volledige tijd werd gewijd aan de noden van de toeslagenouders. Terwijl ook nog eens een behoorlijk aantal van die ouders ook aan de provinciale bijeenkomsten hadden deelgenomen. Er was daardoor te weinig aandacht voor problemen die andere deelnemers wilden signaleren.

Vraag8

Hoe kan worden gestimuleerd dat burgers, politici, bestuurders en ambtenaren een beter idee hebben van het belang van de rechtsstaat voor henzelf en de samenleving? En hoe kunnen burgers, politici, bestuurders en ambtenaren worden gestimuleerd dat ze gaan bijdragen aan het onderhoud van de rechtsstaat?

Vrijwel iedereen vindt de rechtsstaat belangrijk, maar de meeste mensen baseren dat belang op een vage notie van wat de rechtsstaat inhoudt. Dit geldt niet alleen voor burgers, maar ook voor politici, bestuurders en ambtenaren. Het leidt ertoe dat gesprekken over de rechtsstaat zich vaak beperken tot één invalshoek, dat mensen geen idee hebben wat de rechtsstaat voor hen kan betekenen, welke rol zij erin spelen of dat de rechtsstaat niet consequent wordt uitgelegd of voorgeleefd.
De staatscommissie ziet het als belangrijke eerste stap dat burgers, politici, bestuurders en ambtenaren de betekenis van de rechtsstaat kennen en omarmen. Daarmee staat zowel het idee als het belang van de rechtsstaat bij iedereen beter op het netvlies. De vraag is: met welke maatregelen kan worden gestimuleerd dat burgers, politici, bestuurders en ambtenaren hiervan kennis nemen en dit idee omarmen? En vervolgens: hoe zorgen we ervoor dat iedereen zijn bijdrage levert aan het onderhoud van de rechtsstaat? En kunt u dat specificeren naar burgers, politici, bestuurders en ambtenaren?

Geen adviezen van mijn kant. Wel signaleer ik graag dat de rechtsstaat geweld wordt aangedaan als op te veel overheidsfuncties en in adviesorganen afgehaakte/gestopte eerste en tweede kamerleden worden benoemd. Door dit soort benoemingen lijkt het er op dat de politici steeds korter in de kamers blijven omdat er mooie baantjes gloren… (burgemeester, rechter bij Raad van State, directeur van (semi-) overheidsorganisaties.