Contourenbrief verbruiksbelasting van alcoholvrije dranken op basis van suikergehalte

Reactie

Naam	Vrije Universiteit (Prof. dr. M Katan (em. hoogleraar Voedingsleer))
Plaats	Amsterdam
Datum	29 mei 2024

Vraag1

Toelichting
Sinds 1993 heeft Nederland een verbruiksbelasting van alcoholvrije dranken, waaronder frisdrank, vruchten- en groentesappen en alcoholvrij bier. De huidige belasting heeft hetzelfde tarief voor alle dranken, of er nu veel of weinig suiker inzit. De overheid overweegt nu om een suikerbelasting op alcoholvrije dranken in te voeren. Dranken die geen of weinig suiker bevatten (zoals zero/light frisdrank en mineraalwater met een smaakje) zullen daardoor goedkoper worden dan nu, en dranken die veel suiker bevatten (zoals cola en energiedrank) duurder. De reden van deze suikerbelasting is het bevorderen van de gezondheid door het tegengaan van overgewicht.

Vraag
Vindt u dat de overheid overgewicht en obesitas moet bestrijden door de verbruiksbelasting van alcoholvrije dranken voortaan te baseren op het suikergehalte van de drank? Hierdoor worden dranken die geen of weinig suiker bevatten goedkoper dan nu, en dranken die veel suiker bevatten duurder dan nu.

Dit is een gezamenlijke reactie van Kees de Graaf, em. hoogleraar Sensoriek en Eetgedrag, Wageningen Universiteit & Research; Martijn Katan, em. hoogleraar Voedingsleer, Vrije Universiteit; en Ronald Mensink, hoogleraar Moleculaire Voedingskunde met bijzondere aandacht voor het lipidenmetabolisme, Maastricht University. Geen van drieën heeft belangen bij bedrijven die de hier besproken dranken maken of verkopen. Zie ook https://mkatan.nl/over-katan/29-belangen-en-nevenfuncties en www.maastrichtuniversity.nl/rp-mensink/work-for-third-parties
Antwoord vraag 1:
Ja. Overgewicht en obesitas (ernstig overgewicht) zijn een ernstig gezondheidsproblemen in Nederland; ongeveer 50 % van de volwasssen Nederlanders heeft overgewicht en 15 % heeft obesitas. Veel mensen kunnen niet op tegen het alomtegenwoordige aanbod van goedkope, lekkere, gemakkelijke suikerhoudende dranken. Er is overtuigend wetenschappelijk bewijs dat een hoge consumptie van deze dranken leidt tot obesitas. Daarom moet de overheid mensen helpen er weerstand tegen te bieden. Er is ook overtuigend wetenschappelijk bewijs dat een belasting op suikerhoudende dranken de verkoop en consumptie ervan verlaagt en dat de consumptie van andere dranken daarbij niet toeneemt. Zo’n belasting leidt er ook nog toe dat fabrikanten het suikergehalte van dranken verlagen. [https://doi.org/10.1001/jamanetworkopen.2022.15276]

Vraag2

Toelichting
Het uitgangspunt bij de invoering van suikerbelasting is dat hetzelfde bedrag wordt opgehaald als nu. Naast het behalen van belastingopbrengsten komt er een extra doel bij met de omzetting naar een suikerbelasting: het bevorderen van de gezondheid door het tegengaan van overgewicht. Dit doel kan op twee manieren worden bereikt: consumenten kiezen vaker voor dranken waar minder suiker in zit en producenten verlagen de hoeveelheid suiker in hun dranken. Daarbij speelt dat alcoholvrije dranken natuurlijke en toegevoegde suikers kunnen bevatten. Voorbeelden van dranken met alleen natuurlijke suikers zijn melk en pure vruchten- en groentesappen. Voorbeelden van dranken waar tijdens de productie suiker wordt toegevoegd, zijn frisdrank en chocolademelk. De Gezondheidsraad adviseert zo min mogelijk suikers binnen te krijgen via dranken. Het maakt daarbij niet uit of het gaat om natuurlijke suikers of toegevoegde suikers. Dat komt omdat het lichaam de suikers op dezelfde wijze verwerkt, het maakt niet uit of het natuurlijke of toegevoegde suikers zijn. Daarnaast is het zo dat het eten van bijvoorbeeld fruit meer vult dan het drinken van sap. En je voor één glaasje sap meerdere stukken fruit nodig hebt. Zo krijg je ongemerkt in korte tijd veel suikers binnen als je sap drinkt in plaats van dat je fruit eet.

Vraag
Vindt u dat de belasting moet gelden voor alle alcoholvrije dranken, ongeacht of die natuurlijke of toegevoegde suikers bevatten? Of moet de belasting alleen gelden voor dranken met toegevoegde suikers, met als gevolg dat de prijs voor deze dranken extra sterk stijgt?

Vruchten- en groentesappen bevatten dezelfde suikers als frisdrank en ze hebben hetzelfde effect op het gewicht. [ https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/38227336 ] Melk bevat melksuiker, dat is geen gewone suiker, het is veel minder zoet. Daarom is melk geen zoete drank. Veel melk drinken is voorzover ons bekend geen relevante oorzaak van obesitas. De Richtlijnen Goede Voeding van de Gezondheidsraad (2015) bevelen aan om enkele porties zuivel per dag (waaronder melk en yoghurt) te consumeren. Een suikertaks op melk en karnemelk lijkt ons daarom niet zinvol, en zou in tegenspraak zijn met de adviezen van de Gezondheidsraad.

Vraag3

Toelichting bij vragen 3 en 4
In de contourenbrief zijn vijf mogelijke scenario’s van de belasting uitgewerkt (scenario I, II, III, IVa en IVb). In scenario I vallen alle alcoholvrije dranken onder belasting en zijn er geen uitzonderingen. Vervolgens worden in de scenario’s daarna steeds meer dranken van de belasting uitgezonderd. Over die uitgezonderde dranken hoeft dus geen verbruiksbelasting te worden betaald, maar de belasting op andere dranken zal dan hoger worden. Dit komt omdat de totale opbrengst van deze verbruiksbelasting hetzelfde moet blijven. In de contourenbrief (zie ‘relevante documenten’) leest u meer over de argumentatie en de effecten van elk scenario.

Scenario I: geen dranken uitgezonderd.
Scenario II: alleen mineraalwater uitgezonderd.
Sceanario III: mineraalwater uitgezonderd. Zuivel en sojadranken met een laag suikergehalte uitgezonderd.
Scenario IVa: mineraalwater uitgezonderd. Zuivel en sojadranken uitgezonderd (ongeacht suikergehalte). Pure vruchten- en groentesappen belast met het laagste tarief.
Scenario IVb: mineraalwater uitgezonderd. Zuivel en sojadranken uitgezonderd (ongeacht suikergehalte). Pure vruchten- en groentesappen uitgezonderd.

Vraag
Welk scenario heeft het meest uw voorkeur en waarom?

Scenario I maar met reguliere melk en karnemelk uitgezonderd.

Vraag4

Vraag
Welk scenario heeft het minst uw voorkeur en waarom?

Scenario IVB.
Zuivel met toegevoegde suiker (drinkyoghurt, chocolademelk) bevordert overgewicht. Sojadrank is geen gedefinieerd begrip; sommige sojadranken zijn gezond maar andere zijn vooral suiker en water. Bij haver- en andere melkvervangers zijn ook sommige gezond en die worden in dit scenario ten onrechte uitgesloten.
In vruchtensap zit dezelfde soort suiker als in frisdrank en het suikergehalte is vaak nog hoger. Er kan vitamine C in zitten en een beetje vezel maar dat maakt voor het gewicht weinig of niets uit. Consumptie van meer vruchtensap is bij kinderen geassocieerd met een hoger gewicht [https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/38227336/].
In de meeste pure groentesappen zit weinig of geen suiker, die hebben van die belasting nauwelijks last. Groentesap is niet speciaal gezond, [www.mayoclinic.org/healthy-lifestyle/nutrition-and-healthy-eating/expert-answers/juicing/faq-20058020] dus belasten op basis van suikergehalte lijkt gerechtvaardigd en het vereenvoudigt de regelgeving en handhaving.
Het vrijstellen van mineraalwater is verdedigbaar uit oogpunt van effect op overgewicht, maar dan zouden andere suikervrije dranken ook moeten worden vrijgesteld. Transport en verpakking van mineraalwater zijn schadelijk voor milieu en klimaat; belasting tegen het laagste tarief geeft een signaal af dat kraanwater de voorkeur verdient.

Vraag5

Toelichting
Het overheidsbeleid is ‘bier met alcohol moet altijd duurder zijn dan fris’. Als er een verbruiksbelasting op basis van suikergehalte komt, kan ervoor worden gekozen de bieraccijns te verhogen omdat het tarief voor frisdranken met veel suiker (zoals reguliere cola of energiedrank) anders hoger is dan de bieraccijns. Een andere mogelijkheid is om toe te staan dat alcoholhoudend bier lager belast kan zijn dan frisdrank met veel suiker. Het uitgangspunt dat bier altijd duurder moet zijn dan fris, geldt dan niet meer. Over deze afweging leest u meer in de contourenbrief (zie ‘relevante documenten’).

Vraag
Vindt u dat bier altijd hoger belast moet zijn dan alcoholvrije dranken, ook als die alcoholvrije dranken veel suiker bevatten? En maakt het daarbij voor u uit dat de accijns op alcoholhoudende bieren hierdoor omhoog gaat?

In de Toelichting staat: Het overheidsbeleid is ‘bier met alcohol moet altijd duurder zijn dan fris’. Dat lijkt een vergissing. Bedoeld wordt vermoedelijk ‘de BELASTING op bier met alcohol moet altijd hoger zijn dan op fris.’
Antwoord op vraag 5:
Als een suikerbelasting ertoe leidt dat mensen frisdrank gaan vervangen door bier is dat juist ongunstig voor de volksgezondheid. Zo’n vervanging wordt echter in andere landen niet gezien [https://doi.org/10.1001/jamanetworkopen.2022.15276]. In dit stadium hoeft dit punt niet meegenomen te worden in de beslisvorming, maar als de nieuwe belasting wordt ingevoerd moet het effect ervan op de consumptie van alcohol wel worden gemonitord.

Bijlage